PËRMBLEDHJE VENDIMESH TË AUTORITETIT KOMBËTAR TË KONKURRENCËS.
Autorët e punimit në rend alfabetik.
Alesja Vrenozi
Anxhela Xhaka
Daniela Ndoj
Eligerta Braha
Elira Sylshabani
Subian Dalani
Suela Aliu
Redona Tragaqi
Xhoana Cuni
PËRMBLEDHJE EKZEKUTIVE
Në kuadër të projektit “Sfidat e Integrimit Europian dhe Konkurrencës së Lirë në kuadër të Anëtarësimit në BE”, të realizuar nga Fakulteti i Drejtësisë, në kuadër të programit “ UT-Kërkim, Ekselencë dhe Inovacion”, një grup studentësh u përzgjodhën për të studiuar praktikën e Autoritetit Kombëtar të Konkurrencës në Shqipëri.
Grupi i studentëve, pas përzgjedhjes fillestare, u trajnuan në një workshop të posaçëm 3 ditor, me tema të specializuara për konkurrencën, 22-24 Maj 2024, ku krahas pedagogëve të Fakultetit të Drejtësisë, shërbyen si trajnerë edhe profesorë të Universitetit të Bonn, Fakultetit të Drejtësisë. Studentëve të përzgjedhur, ju shpjegua edhe metodologjia e analizës së vendimeve dhe pas disa takimesh me profesorët e angazhuar në këtë projekt, ata realizuan këtë punë kërkimore, të përmbledhur në këtë botim. Gjetjet kryesorë të punës së tyre kërkimore, studentët i paraqitën edhe përpara përfaqësueve të Autoritetit të Konkurrencës dhe Dhomave të Tregtisë (Dhomës Amerikane të Tregtisë dhe Dhomës Ndërkombëtare të Tregtisë, ICC), në një tryezë të mbajtur në kuadër të këtij projekti, më 4 Dhjetor 2024.
Në realizimin e kësaj pune kërkimore, u analizuan vendimmarrjet e Komisionit të Konkurrencës si organ vendimmarrës i Autoritetit të Konkurrencës që nga viti 2012 për secilën sjellje antikonkurruese: marrëveshje të ndaluara, abuzim me pozitën dominuese dhe përqëndrimet e ndërmarrjeve. Studentët e angazhuar u ndanë në grupe ku secili analizoi vendimet për secilën sjellje. Në fund të studimit të praktikës së vendimeve të Autoritetit të Konkurrencës, studentët përzgjodhen disa vendime, të cilat i përmblodhën sipas strukturës së njësuar: fakte, gjetjet e Komisionit dhe vendimi. Përmbledhja e vendimeve kishte dy funksione, së pari të familjarizonte grupin e studenteve me praktikën e Autoritetit të Konkurrences dhe vendimmarrjen e këtij organi, dhe së dyti shpërndarjen dhe informimin e studentëve të tjerë nëpërmjet këtij botimi. Me tepër sesa një kërkim shkencor analitik, kjo përmbledhje shërben si një fillesë për diskutimin dhe shtimin e vëmendjes në çështjet e konkurrencës në Shqipëri, si një nga elementët e rëndësishëm të grupit të dytë të kapitujve të negociatave, atij të Tregut të Përbashkët Evropian.
Detyrimi për të respektuar rregullat e një konkurrencë të lirë, nuk është vetëm një detyrim që buron nga Ligji për Mbrojtjen e konkurrencës, Nr. 9129, datë 28.07.2003. Ai është një kërkesë që buron gjithashtu nga Marrëveshja e Stabilizim Asocimit midis Shqipërisë dhe Bashkimit Evropian. Neni 71 i MSA parashikon që janë të papajtueshme me MSA : (i) të gjitha marrëveshjet ndërmjet sipërmarrjeve, vendimet e marra nga grupe sipërmarrjesh dhe praktikat e koordinuara ndërmjet sipërmarrjeve të cilat kanë si objektiv të tyre ose pasojë, parandalimin, kufizimin ose shtrembërimin e konkurrencës; (ii) abuzimi me pozicionin dominues, nga një ose më shumë sipërmarrje. Gjithashtu, paragrafi i dytë kërkon që praktikat në kundërshtim me këtë nen vlerësohen në bazë të kritereve që lindin nga zbatimi i rregullave të konkurrencës të aplikueshme në Komunitet, sidomos në nenet 81, 82, 86 dhe 87 të Traktatit themelues të Komunitetit Europian (aktualisht nenet 101, 102, 106 dhe 107 TFBE) dhe instrumenteve interpretuese që përdoren nga institucionet e Komunitetit.
Për më tepër, mbrojtja e konkurrencës është kapitulli 8, dhe pjesë e Grupit të dytë të negociatave (grup-kapitujve “Tregu i Përbashkët”), çka do të thotë se ndjekja e duhur e praktikave të konkurrencës është e rëndësishme edhe për zhvillimin e suksesshëm të negociatave të aderimit me Bashkimin Evropian.
Nga analiza e vendimeve dhe praktikës së Autoritetit të konkurrencës ndër vite, vihet re një rritje e vendimmarrjes së këtij organi të pavarur sidomos, pas vitit 2018.
Viti | Numri i vendimeve |
2006 | 14 |
2007 | 25 |
2008 | 29 |
2009 | 36 |
2010 | 34 |
2011 | 43 |
2012 | 48 |
2013 | 42 |
2014 | 42 |
2015 | 51 |
2016 | 52 |
2017 | 47 |
2018 | 87 |
2019 | 93 |
2020 | 97 |
2021 | 94 |
2022 | 99 |
2023 | 93 |
Burimi: bazuar mbi të dhënat e marra nga raportet dhe faqja zyrtare e Autoritetit të Konkurrencës.
Gjithashtu, edhe numri i procedimeve hetimore, ka pësuar një rritje në vite, duke nisur nga viti 2014 dhe duke vijura me rritje edhe pas vitit 2018.
Viti | Numri i procedurave hetimore |
2007 | 4 |
2008 | 1 |
2009 | 3 |
2010 | 5 |
2011 | 4 |
2012 | 4 |
2013 | 1 |
2014 | 10 |
2015 | 9 |
2016 | 8 |
2017 | 11 |
2018 | 16 |
2019 | 11 |
2020 | 15 |
2021 | 10 |
2022 | 11 |
2023 | 8 |
Burimi: bazuar mbi të dhënat e marra nga raportet dhe faqja zyrtare e Autoritetit të Konkurrencës.
Përsa i përket, peshës së secilës sjellje në vendimmarrjen e Autoritetit të Konkurrencës, rezulton se pjesën më të madhe e zenë çështjet e lidhura me autorizimin e përqëndrimeve.
Numri i Vendimeve sipas sjelljeve:
Viti | Abuzimi me pozitën dominuese | Marrëveshjet e ndaluara | Përqëndrimet |
2004 | – | – | 2 |
2005 | – | – | – |
2006 | – | – | 4 |
2007 | 1 | 3 | 9 |
2008 | 1 | – | 11 |
2009 | 1 | 2 | 8 |
2010 | 3 | 2 | 6 |
2011 | 2 | 2 | 10 |
2012 | 2 | 2 | 9 |
2013 | 0 | 1 | 13 |
2014 | 3 | 7 | 8 |
2015 | 3 | 6 | 11 |
2016 | 5 | 7 | 12 |
2017 | 9 | 7 | 16 |
2018 | 14 | 9 | 30 |
2019 | 11 | 4 | 24 |
2020 | 7 | 7 | 19 |
2021 | 16 | 28 | 31 |
2022 | 8 | 5 | 50 |
2023 | 5 | 8 | 60 |
Pavarësisht rritjes së hetimeve dhe vendimmarrjes së Autoritetit të Konkurrencës, gjobat vijojnë të mbetin një pjesë problematike.
Së pari, numri i gjobave është i ulët në raport me numrin e hetimeve, dhe edhe pse nga viti 2018 vihet re një rritje e gjobave, në një pjesë të madhe vendimet e Autoritetit të Konkurrencës rezultojnë me rekomandime për institucionet rregullatore, apo me marrje përsipër angazhimesh dhe kushtesh.
Burimi: bazuar mbi të dhënat e marra nga raportet dhe faqja zyrtare e Autoritetit të Konkurrencës.
Së dyti, siç del e qartë edhe nga raportet vjetore të Autoritetit të Konkurrencës, vendimet shpesh sfidohen në Gjykata Administrative, ku procesi zgjet me vite dhe implementimi i masave shtrënguese të Autoritetit të Konkurrencës bëhet i vështirë.
Nga analiza e vendimeve në vite, grupi i punës konstaton se ka një përpjekje serioze të Autoritetit të Konkurrencës të sigurojë mbarvajtjen e rregullave të konkurrencës në treg, çka duket jo thjesht në rritjen e numrin e hetimeve dhe vendimeve, por edhe nga miratimi i akteve juridike si rregullore, apo udhëzime, të cilat janë përafruar me legjislacionin evropian në fushën e konkurrencës. Struktura e vendimeve është e ngjashme me strukturën dhe analizën e zhvilluar nga Komisioni Evropian në çështjet e konkurrencës; ajo fillon me analizën e strukturës së tregut, pjesëve të tregut që zotëron ndërmarrja nën hetim, sjelljet anti-konkurruese. Shpesh herë Komisioni i Konkurrencës, që është organi vendimmarrës, referon edhe tek praktika të Komisionit Evropian, apo Gjykatës së Drejtësisë së Bashkimit Evropian. Megjithatë, ka vendime të cilat nuk janë të qarta, apo që pjesën e tregut janë anonimizuar, duke e bërë të vështirë analizën për studiuesit. Gjithashtu, fakti që vendimet e Gjykatave administrative që rrëzojnë apo lenë në fuqi vendime të Autoritetit të Konkurrencës, janë të vështira për tu aksesuar, e bën problematike ndjekjen e rasteve deri në zgjidhjen ligjore finale. Kjo nuk kufizon vetëm studimin e thelluar të praktikës së konkurrencës, por është edhe pengesë për ndërmarrjet që operojnë në treg, për të kuptuar se cilat sjellje lejon dhe cilat konsiderohen anti-konkurruese.
Nëpërmjet këtij studimi, grupi i punës nuk synon të analizojë apo përmbledhë në mënyrë shteruese sfidat dhe vendimarrjen e Autoritetit të Konkurrencës. Grupi i punës, synon nëpërmjet përmbledhjes se disa çështjeve kryesore, të sjellë sa më afër studentëve, por edhe grupeve të tjera të interesit, praktikën e Autoritetit të Konkurrencës, duke shëbyer si një fillesë për nevojën për të patur më shumë analiza dhe vëmendje mbi këtë institucion dhe mbrojtjen e konkurrencës në Shqipëri.
PËRQËNDRIMET
Anxhela XHAKA
Qasja në treg e sa më shumë operatorëve ekonomikë, të ndryshëm dhe të pavarur nga njëri-tjetri në ushtrimin e veprimtarisë tregtare, paraqitet si një ndër themelet e një ekonomie tregu të ndërtuar sipas modelit të konkurrencës efektive. Kjo pasi prania e disa ofertuesve në treg, të cilët nuk operojnë në mënyrë të kontrolluar apo të varur nga njëri-tjetri, krijon një mjedis presioni, i cili vendos operatorët në garë që t’i përgjigjen kërkesës konsumatore sa më pranë nevojave të saj. Në këtë drejtim, kontrolli i përqëndrimeve nga ana e Autoriteteve të Konkurrencës, si një kompetencë e shtetit për të ndërhyrë në treg si rregullator, synon të minimzojë ose pengojë ardhjen e efekteve negative që mund të rezultojnë nga transaksionet mbi kontrollin e operatoreve ofertues në treg. Veçanërisht synohet që të parandalohet krijimi pozitës dominuese në treg dhe sidomos i sistemeve të kontrollit të tregut si monopolet, duopolet dhe oligopolet. Në drejtim ligjor, kontrolli i përqëndrimeve është i normuar në formën e një procedurë administrative me efekt autorizues/miratues të përqëndrimit. Pra shqyrtimi administrativ ka një karakter gjykimi a priori faktit të përqëndrimit.
Brenda juridiksionit të Bashkimit Europian (në vijim referuar si BE) karakteri antikonkurrues i përqëndrimeve dhe procedura mbi kontrollin e tyre është normuar fillimisht në Rregulloren e Këshillit (EEC) nr. 4064/89 e 21 Dhjetorit 1989 “Mbi kontrollin e përqëndrimeve mes ndërmarrjeve”, e cila më pas është amenduar nga Rregullorja e Këshillit (EC) nr. 139/2004 e 20 Janarit 2004 “Mbi kontrollin e përqëndrimeve mes ndërmarrjeve” (njohur edhe thjesht si “Rregullorja e përqëndrimeve EC”), që mbetet ende instrumenti komunitar në fuqi. Nevoja e miratimit të një rregulloreje lidhur me kontrollin e përqëndrimeve brenda BE erdhi si pasojë e pamjaftueshmërisë së neneve 81 dhe 82 TEC (nenet 101 dhe 102 TFEU, parashikuese të marrëveshjeve të ndaluara dhe ndalimit të abuzimit me pozitën dominuese) për t’ju përgjigjur dinamikave që shfaqte tregut i përbashkët lidhur me transaksionet mbi kontrollin e operatorëve.[1]
Në nivel institucional brenda BE, kompetenca mbi kontrollin e përqëndrimeve i është njohur Komisionit Europian (në vijim referuar si “KE”), i cili inicion procedurat e hetimit bazuar në njoftimin paraprak të përqëndrimit nga ndërmarrjet e përfshira.[2] Natyrshëm, parashikimet e rregullores dhe kompetenca e KE duhet parë si e aplikueshme dhe ngushtësisht e lidhur me mbrojtjen e konkurrencës brenda tregut të përbashkët europian, rrjedhimisht nuk mund t’i mbivendoset juridiksionit kombëtar të vendeve anëtare për kontrollin e përqëndrimeve të cilat afektojnë në mënyrë të veçuar tregun e tyre të brendshëm.[3] Burim të së drejtës për kontrollin e përqëndrimeve, përbëjnë edhe Njoftimet edhe Udhëzimet (Notices & Guidelines) të KE, të cilat reflektojnë parimet dhe praktikat më të mira mbi kontrollin e përqëndrimeve sipas precedentit të Komisionit dhe jurisprudencës së Gjykatës së Drejtësisë së Bashkimit Europian.
Në legjislacionin tonë të brendshëm kontrolli i përqëndrimeve është parashikuar në Ligjin nr. 9121, datë 28.07.2003, “Për mbrojtjen e konkurrencës”, i cili ka konstituar edhe Autoritetin e Konkurrencës si organi administrativ i pavarur dhe kompetent për ndërhyrjen në treg ndaj sjelljeve antikonkurruese. Një rol të rëndësishëm si burime të së drejtës përbëjnë edhe Udhëzimet e Autoritetit, të cilat janë përafrime të Njoftimeve dhe Udhëzimeve të KE. Ndër udhëzimet më kryesore mund të përmendim: Udhëzimi “Mbi formën e njoftimit të përqendrimit”; Udhëzimi “Mbi kontrollin e përqendrimeve ndërmjet ndërmarrjeve”; Udhëzimi “Mbi procedurat e thjeshtuara për trajtimin e disa përqendrimeve”; Udhëzimi “Për përcaktimin e tregut përkatës”; Udhëzimi “Për vlerësimin e përqendrimeve horizontale”; Udhëzimi “Për vlerësimin e përqendrimeve jo horizontale dhe konglomerate”; Udhëzimi “Për kushtet dhe detyrimet në rastet e përqendrimeve” etj.
Për nga pikëpamja administrative, kontrolli i përqëndrimeve sipas të drejtës sonë të brendshme është një hetim administrativ a priori, pra ka efekt lejues dhe iniciohet me njoftim nga palët e interesuara (ndërmarrjet e përfshira). Hetimi administrativ ndahet në dy faza, procedura paraprake dhe procedura e thelluar (e cila iniciohet vetëm kur ka dyshime se përqëndrimi mund të ketë pasoja kufizuese për tregun),[4] dhe zhvillohet në bazë të parimit të kontradiktoritetit. Në fund të procedurës Autoriteti mund të disponojë moslejimin e përqëndrimit, autorizimin e përqëndrimit, autorizimin me kushte,[5] ose autorizimin e përkohshëm.[6]
Bazuar në sa më sipër kompetenca vendimmarrëse që i është njohur Autoritetit të Konkurrencës në kontrollin e përqëndrimeve përbën pushtetin më pozitiv që gëzon ky organ publik. Kjo pasi përqëndrimi nuk sjellë efekte për palët, ose thënë ndryshe konsiderohet i pavfleshëm (nulizohet) në rast se Autoriteti nuk është njoftuar për përqëndrimin, ose kur ky i fundit nuk ka dhënë autorizimin apo nuk janë përmbushur kushtet e vendosura prej tij në vendimin e autorizimit me kushte.[7]
Neni 10 i Ligjit “Për mbrojtjen e konkurrencës” – Përqendrimi i ndërmarrjeve [8]
1. Përqendrim të ndërmarrjeve kemi në rastet kur shkaktohet një ndryshim i qëndrueshëm i kontrollit, si rrjedhojë e: a) bashkimit të dy ose më shumë ndërmarrjeve ose pjesë ndërmarrjesh të pavarura nga njëra-tjetra; b) përfitimit të kontrollit të drejtpërdrejtë ose të tërthortë, nga një ose më shumë persona fizikë, të cilët njëkohësisht kanë kontrollin e të paktën një ndërmarrjeje tjetër ose nga një ose më shumë ndërmarrje, mbi një ose më shumë ndërmarrje, ose të një pjese të këtyre të fundit, përmes blerjes së aksioneve, kuotave apo aseteve, kontratës ose çdo mjeti tjetër të ligjshëm; c) kontrollit të drejtpërdrejtë ose të tërthortë mbi një ose më shumë ndërmarrje ose të një pjese të këtyre të fundit. 2. Kontrolli, sipas shkronjës “b” të pikës 1 të këtij neni, mund të përfitohet nëpërmjet të drejtave, kontratave ose çdo mënyre tjetër, të cilat, më vete ose të kombinuara dhe, duke marrë parasysh rrethanat e faktit ose të ligjit, krijojnë mundësinë e ushtrimit të një ndikimi vendimtar mbi veprimtarinë ekonomike të një ndërmarrjeje, në veçanti, me anë të: a) së drejtës së pronës ose të së drejtës për të përdorur të gjitha ose një pjesë të aktiveve të një ndërmarrjeje; b) të drejtave ose kontratave, që ndikojnë në mënyrë të ndjeshme në përbërjen, votimin ose vendimet e organeve drejtuese të një ndërmarrjeje. 3. Krijimi i një ndërmarrjeje të përbashkët nuk përbën një përqendrim, sipas këtij neni, në rast se ka për objekt apo pasojë bashkërendimin e veprimtarive konkurruese ndërmjet dy ose më shumë ndërmarrjesh të pavarura. Në këtë rast, krijimi i një ndërmarrjeje të përbashkët vlerësohet në bazë të nenit 4 të këtij ligji.”. |
Referuar dhe parashikimit ligjor, përqëndrimi shkaktohet nga ndryshimi i qëndrueshëm që pëson strukturimi i tregut për shkak të transferimit të kontrollit midis operatorëve që operojnë në të njëjtin treg/sektorë (përqëndrimi horizontal),[9] operatorëve që operojnë në nivele të ndryshme të të njëjtit treg/sektorë (përqëndrimi vertikal)[10] ose operatorëve që operojnë të tregje/sektorë të ndryshëm por të ndërlidhur (përqëndrimet konglomerate).[11]
Duhet theksuar se realizimi i transaksioneve midis operatorëve në treg nuk përbën per se (për nga natyra) një sjellje antikonkurruese. Që një përqëndrim të konsiderohet antikonkurrues duhet që së pari në nivel formal të shkaktojë një efekt ekonomik të ndjeshëm në tregun e brendshëm, pra ndërmarrjet ose individët e përfshirë duhet të jenë aktorë që gjenerojnë një xhiro vjetore të caktuar në ligj.[12] Kjo nënkupton se legjislatori prezumon pamundësinë e disa përqëndrimeve për të cenuar konkurrencën efektive, pikërisht sepse tregu nuk është aq i ndjeshëm ndaj fuqisë së vogël ekonomike të ndërmarrjeve të përfshira.[13]
Në nivel substancial, në mënyrë që të ndodhemi para një përqëndrimi me efekt antikonkurrues do duhet që të vërtetohet përgjatë hetimit administrativ se ndryshimi i qëndrueshëm i kontrolli mes ndërmarrjeve të përfshira passjellë kufizime të ndjeshme të konkurrencës në treg ose në një pjesë të tij, ku një fokus i veçantë i jepet edhe përqëndrimeve të cilat çojnë në krijimin e një pozite dominuese në treg për të paktën njërin prej operatorëve të përfshirë. Një parashikim i tillë dualist është përqafim i traditës ligjore të BE[14] dhe është inkorporuar në ligjin tonë të brendshëm me amendimet e vitit 2010, në kuadër të procesit të integrimit europian dhe përafrimit të legjislacionit.[15]
Në vlerësimin e përqëndrimit dhe përcaktimin e tij si antikonkurrues ose jo, nga ana e Autoritetit të Konkurrencës duhet të arsyetohet në mënyrë tërësore mbi efektet e këtij transaksioni në treg, duke përfshirë edhe vlerësimin e efiçencave ekonomike të përqëndrimit. Në këtë drejtim, në rast se gjatë hetimit administrativ rezulton se përqëndrimi sjell një tërësi efiçecash ekonomike për tregun, të cilat jane të verifikueshme dhe për krijimin e tyre nuk ekzistojnë mënyra të tjera alternative më pak antikonkurruese se përqëndrimi në fjalë, atëherë përqëndrimi mund të mos ndalohet nga ana e Autoritetit edhe kur ai rezulton në kufizimin e tregut apo krijimin e pozitës dominuese.[16] Një tjetër rast, kur përqëndrimi mund të lejohet përpos efekteve kufizuese në treg lidhet me transaksionin e kontrollit që afekton një ndërmarrje e cila rrezikon seriozisht të falimentojë dhe nuk ka mundësi tjetër qëndrimi në treg përveç realizimit të përqëndrimit.[17]
Sa më sipër, vendimmarrja e Autoritetit të Konkurrencës në raport me lejimin ose jo të përqëndrimeve dhe më tej vendosjen ose jo të kushteve, duhet të shihet edhe në kuadër të diskrecionit të organit publik. Si i tillë, çdo vendim i Autoritetit do duhet që t’i përgjigjet një standardi të lartë provueshmërie dhe arsyetimi mbi efektet kufizuese dhe efiçencat e përqëndrimit, si edhe duhet të respektojë parimin e proporcionalitetit dhe ligjshmërisë.
Metodologjia
Në vijim të kësaj trajtese janë përmbledhur disa vendime të Autoritetit të Konkurrencës të lidhura me autorizimin e përqendrimit të ndërmarrjeve si një nga sjelljet tregtare që mund të ketë efekt antikonkurrues.
Përzgjedhja e vendimeve për qëllimet e kësaj përmbledhje është zhvilluar duke ndjekur dy metodologji, atë sasiore dhe atë cilësore.
Etapa e parë e kërkimit ju dedikua hulumtimit në nivel sasior, ku duke shfrytëzuar website zyrtar të AK (caa.gov.al) janë aksesuar të gjitha vendimet e publikuara lidhur me përqendrimet, të cilat i takojnë periudhës 2006-2024.
Etapa e dytë e kërkimit ju dedikua hulumtimit cilësor me synim përzgjedhjen e vendimmarrjeve që do të bëheshin objekt analize. Synimet kryesore të kësaj etape ishin identifikimi i vendimeve të arsyetuara në formë shteruese dhe garantimi i shumëllojshmërisë midis rasteve të përzgjedhura studimore. Lidhur me objektivin e parë u konstatua se vendimmarrjet e AK mbi përqendrimin përpos fluksit të lartë mbeten të arsyetuara përciptazi dhe gëzojnë një strukturë standarde, e cila shpeshherë zgjatet edhe në një përmbajtje të standardizuar. Një tipar i tillë nuk është karakterizues i disponimeve për autorizimet me kushte, megjithatë vendimmarrje të këtij lloji janë shumë të pakta në nivel sasior në raport me llojet e tjera të vendimmarrjes. Së fundi në nivel cilësor u konstatua se nuk ka asnjë vendimmarrje të AK ku të jetë disponuar mbi mos lejimin/autorizimin e përqendrimit. Lidhur me diversifikimin e rasteve studimore janë aplikuar njëkohësisht disa standarde selektimi si: diversifikimi i tregjeve të prekura nga përqendrimet (janë përzgjedhur tregje të ndryshme që paraqesin tipare rregullimi të posaçëm: telekomunikacioni, shërbimet bankare, energjetika, shërbimet spitalore, sigurimet; shërbimet e portuale); diversifikimi i shkaqeve të përqendrimit bazuar në parashikimet e nenit 10 të ligjit (vendimet e përzgjedhura lidhen më përfitimin e kontrollit në mënyrë direkte nga blerja e aksioneve/kuotave, përfitimin e kontrollit në mënyrë indirekte nga blerja e aksioneve/kuotave; krijimi i një ndërmarrje të përbashkët); diversifikimi i llojeve të përqendrimit (objekt trajtimi janë vendime mbi përqendrimin horizontal dhe përqendrimin konglomerat). Lidhur me periudhën kohore të cilës i përkasin, vendimmarrjet variojnë nga 2011-2022, periudhë kjo e pashqetësuar nga amendimet që pësoi ligji “Për Konkurrencën” në 2010. Mosafektimi i kësaj përmbledhje nga ndryshimet e legjislacionit dhe rrjedhimisht mungesa e një analize krahasuese mes kornizës ligjore aktuale dhe asaj të para ndryshimeve është efekt rastësor i kritereve që u ndoqën për përzgjedhjen e rasteve studimore dhe nuk ka qenë në vetvete një kriter i posaçëm selektimi.
Lidhur me arsyetimin e vendimmarrjeve në dritën e të drejtës komunitare mbi konkurrencën, nga kërkimi ka rezultuar se referimi me pikënisje BE-në është minimal dhe kryesisht i pacituar në mënyrë të plotë nominale por thjesht si kontekst. Referimi kryesor i drejtohet vendimmarrjeve të Komisionit të Europës. Gjatë hulumtimit nuk është identifikuar asnjë referim eksplicit te MSA apo në jurisprudencën e GJDBE lidhur me përqendrimet. Si shkak kryesor për këtë mungesë referimi mund të identifikojmë inkorporimin dhe pasqyrimin e akteve (Notices and Guidlines) të KE-së në korpusin e legjislacionit tonë mbi përqendrimet në formën e udhëzimeve të detyrueshme. Përfshirja e këtyre akteve normuese duket se e ka zanafillën në përkthimin literal të akteve homologe europiane (për të aksesuar aktet europiane ju lutem drejtohuni në linkun: Notices and Guidelines – European Commission).
- VENDIMI NR. 199, DATË 15.09.2011 – Rasti “Intersig dhe Vienna Insurance Group”
Tipare të përqendrimit: përfitim kontrolli nga blerja e aksioneve; përqendrim horizontal; tregu i sigurimeve; autorizim përqendrimi.
RRETHANAT E FAKTIT
Transaksioni dhe ndërmarrjet e përfshira
Ky vendim vlerëson përqendrimin e shkaktuar nga transferimi i 75%+1 të aksioneve me të drejtë vote të shoqërisë “Intersig” sh.a (në vijim “ndërmarrja target”) në drejtim të aksionarit kryesor të shoqërisë “Vienna Insurance Group AG” (në vijim “ndërmarrja blerëse”). Ndërmarrja blerëse është një shoqëri aksionare e themeluar në përputhje me legjislacionin austriak dhe me prani në tregun shqiptar nga zotërimi i 87%+1 të aksioneve me të drejtë vote të shoqërisë “Sigal Vienna Insurance Group AG” sh.a dhe “Interalbanian” sh.a. Ndërmarrja target është një shoqëri aksionare e themeluar në përputhje me legjislacionin shqiptar dhe me objekt veprimtarie në fushën e sigurimit dhe risigurimit të jo-jetës etj.
Përcaktimi i tregut përkatës
Për përcaktimin e tregut përkatës të produktit, AK ka njohur si produkt “shërbimet e ofruara apo përftuara nga konsumatorët në tregun përkatës”, dhe në referim të licencave të lëshuara nga AMF në drejtim të ndërmarrjeve të përfshira ka identifikuar se përqendrimi shtrihet në tregun e “sigurimit të aksidenteve dhe shëndetit; sigurimet motorike; sigurimit të avionëve, anijeve, marinës, dhe transportit; sigurimi nga zjarri dhe dëmtime të tjera në pronë; sigurimi i përgjegjësive, sigurimi i kreditit dhe garancive”.
Për përcaktimin e tregut përkatës gjeografik, referuar pranisë së të dyja ndërmarrjeve në tregun shqiptar dhe hapësirës së ofrimit të shërbimit prej tyre është përcaktuar se përqendrimi afekton tregun kombëtar (RSH).
VLERËSIMI DHE VENDIMMARRJA E AUTORITETIT TË KONKURRENCËS
Në momentin e kryerjes së transaksionit ndërmarrja blerëse është e pranishme dhe ushtron veprimtari në tregun shqiptar të sigurimeve të jo-jetës nëpërmjet paketave kontrolluese që zotëron në dy shoqëri të ndryshme operatore në treg. Kjo do të thotë se me realizimin e këtij përqendrimi, përfituesi kontrollues do të zotërojë kontrollin e tre shoqërive të ndryshme që operojnë në të njëjtin treg produkti dhe gjeografik.
Në vlerësimin e AK një përqendrim i tillë nuk passjellë ndryshimin e strukturës së tregut, pasi shoqëritë do të vazhdojnë të veprojnë veçmas edhe pse paketat e tyre të kontrollit do të zotërohen nga i njëjti aksionar kryesor.
Në analizë të përqendrimit në treg AK ka vlerësuar se para transaksionit-objekt analize nëntregu i sigurimeve motorike karakterizohet se ka një përqendrim në nivel mesatar, ndërkohë nëntregjet e tjera të sigurimit të pasurisë dhe shëndetit janë tregje shumë të përqendruara.
Lidhur me afektimin e nivelit të përqendrimit në treg pas transaksionit-objekt analize, AK konkludoi se do të ndikohet vetëm nëntregu i sigurimeve motorike, i cili do të pësojë një rritje të indeksit të përqendrimit dhe do të shndërrohet nga një treg mesatarisht i përqendruar në një treg shumë të përqendruar. Në vlerësim të AK-së një rritje e tillë e indeksit nuk shoqërohet me krijimin e pozitës dominuese individuale të asnjërës prej shoqërive të sigurimit, por do të përafrojë pjesët e zotëruara në treg nga dy grupet e mëdha operuese të njohura ndërkombëtarisht, duke sjellë dominimin e tregut nga dy konkurrentë kryesor (pra krijimi i një konkurrence bipolare).
Së fundmi lidhur me efiçensën ekonomike të transaksionit, në vlerësim të AK ndërmarrja blerëse, bazuar në eksperiencën e saj shumëvjeçare në treg, synon të rrisë efiçensën ekonomike dhe ka si prioritet të integrojë shoqërinë e kontrolluar në grup në mënyrë që të implementojë procedurat, standardet dhe knoë-hoë të grupit të cilat do të pasqyrohen në mirëqenien e konsumatorëve duke rritur cilësinë e shërbimeve.
Sa më sipër AK autorizoi përqendrimin duke konkluduar se përqendrimi nuk shfaq shenja të kufizimit në mënyrë të ndjeshme të konkurrencës në treg ose në një pjesë të tij në veçanti, si rezultat i krijimit ose forcimit të pozitës dominuese.
- VENDIMI NR. 281, DATË 30.04.2013 – Rasti “HEC Ulëz-Shkopet dhe Kurum International”
Tipare të përqendrimit: përfitim kontrolli nga blerja e aksioneve; përqendrim konglomerat; tregu i energjetikës; autorizim përqendrimi (mendim pakice).
RRETHANAT E FAKTIT
Transaksioni dhe ndërmarrjet e përfshira
Ky vendim vlerëson përqendrimin e shkaktuar nga transferimi i 100% të aksioneve me të drejtë vote të “HEC Ulëz Shkopet” sh.a (në vijim “ndërmarrja target”) në favor të shoqërisë “Kurum International” sh.a (në vijim “ndërmarrja blerëse”), në kuadër të privatizimit. Ndërmarrja blerëse është një shoqëri aksionare e themeluar në përputhje me legjislacionin shqiptar dhe me objekt veprimtarie: “prodhimi, tregtimi i çeliqeve të ndërtimit e profileve të tjera të hekurit, importimi dhe eksportimi me shumicë dhe pakicë i mallrave të ndryshëm industriale, ushqimore, konfesioneve, elektroshtëpiake, karburanteve e lubrifikantëve, lëndë të para ndihmëse për industrinë e çelikut e të gjitha mineraleve të tjera etj.” Ndërmarrja target është një shoqëri aksionare me tërësisht kapital shtetëror shqiptar e themeluar me ligj të posaçëm.
Përcaktimi i tregut përkatës
Për përcaktimin e tregut përkatës të produktit, AK ka njohur si produkt “shërbimet e ofruara apo përftuara nga konsumatorët në tregun përkatës” dhe në referim të licencës së lëshuar nga ERE në drejtim të ndërmarrjes target ka identifikuar se përqendrimi shtrihet në tregun e “gjenerimit dhe tregtimit të energjisë elektrike”.
Për përcaktimin e tregut përkatës gjeografik, referuar hapësirës së ofrimit të produktit/shërbimit është përcaktuar se përqendrimi afekton tregun e territorit të RSH.
VLERËSIMI DHE VENDIMMARRJA E AUTORITETIT TË KONKURRENCËS
Në momentin e kryerjes së transaksionit tregu i prodhimit/gjenerimit dhe tregtimit të energjisë elektrike karakterizohet nga rregullimi i ngushtë dhe i posaçëm ligjor, si edhe pjesëmarrja e lartë shtetërore në kapitalet e shoqërive operuese në treg. Sikundër ka analizuar AK, në treg mbizotëron prodhimi publik i energjisë elektrike, i cili zë 93% të prodhimit të përgjithshëm neto vendas për vitin 2012, përkundrejt prodhimit privat që në po të njëjtin vit zë vetëm 7% të prodhimit neto vendas.
Nëpërmjet realizimit të përqendrimit-objekt analize ndërmarrja blerëse synon kthimin në prodhues të pavarur energjie me objektiv përmbushjen e nevojave për furnizim me energji elektrike të veprimtarive të ndryshme të grupit të shoqërive të udhëhequr prej saj, duke e kthyer tregtimin e energjisë elektrike në një veprimtari me karakter aksesor, i cili do të varet thjesht nga kapaciteti prodhues i HEC-it.
AK ka vlerësuar se prodhimi i energjisë elektrike nga HEC objekt transferimi do të arrijë 14.11%, një nivel prodhimi i cili konkludohet se nuk cenon tregun për shkak të pozitës dominuese të KESH në tregun e prodhimit dhe tregtimit të energjisë.
Sa më sipër AK autorizoi përqendrimin duke konkluduar se përqendrimi nuk shfaq shenja të kufizimit në mënyrë të ndjeshme të konkurrencës në treg ose në një pjesë të tij në veçanti, si rezultat i krijimit ose forcimit të pozitës dominuese.
Mendim pakice
Një nga anëtarët e Komisionit të Konkurrencës votoi kundër dhënies së autorizimit lidhur me këtë përqendrim, duke arsyetuar ndikimin negativ të këtij transaksioni në konkurrencë bazuar në teorinë e efiçensës ekonomike.
Pakica arsyeton se ndonëse transaksioni objekt-analize nuk do të passjellë krijimin e pozitës dominuese në treg të ndërmarrjes blerëse, kjo nuk siguron konsumatorin nga rreziku real i lidhur me furnizimin e mjaftueshëm me energji elektrike me çmim të përballueshëm.
Në këtë linjë, në arsyetimin e qëndrimit sillet në vëmendje Vendimi nr. 60, dt. 07.10.2008 i AK “Disa rekomandime për liberalizimin dhe rritjen e konkurrencës në sektorin e energjisë elektrike” dhe Vendimi nr. 159, dt. 19.11.2010 i AK “Për disa rekomandime për rritjen e konkurrencës në tregun e energjisë elektrike”, ku ndër të tjera AK ka rekomanduar për Qeverinë “Miratimin e tarifave të tregtimit të energjisë elektrike në mënyrë të balancuar dhe pa diskriminime” dhe “Ndarjen funksionale dhe financiare reale të “Furnizuesit Publik me Shumicë” nga KESH-Gen.” si dy qasje politike me karakter rregullues dhe garantues të konkurrencës së lirë dhe të ndershme në tre, e cila mbron konsumatorin.
Në analizë të tregut dhe metodologjive mbi përcaktimin e çmimeve pakica del në përfundimin se për hidrocentralet private apo ato me koncesion nuk zbatohet e njëjta metodologji me ato të hidrocentraleve publike për përcaktimin e tarifave. Konkretisht çmimi i hidrocentraleve me koncesion rezulton të jetë sa ose më i lartë se sa importi i energjisë, sikundër ilustrohet nga diferenca e madhe e çmimit të shitjes nga HEC-et e Ulëz Shkopetit dhe Bistrica nr 1 dhe 2 gjatë vitit 2012.
Pakica vendos në dukje se ndër të tjera përqendrimi objekt analize do të shoqërohet me ndryshimin e licencës së tregtimit të energjisë elektrike të shoqërisë target nga “furnizues publik me shumicë” në licencë “furnizuesi të kualifikuar”, në favor të ndërmarrjes blerëse. Sipas pakicës një ndryshim i tillë statusi do të passjellë edhe ndryshimin e tarifave përkatëse, pasi ndërmarrjes blerëse i njihet e drejta që në bazë të interesave të saj për maksimizimin e fitimit të mund të eksportojë energji elektrike pa qenë e kushtëzuar që të furnizojë me energji Furnizuesin Publik me Shumicë. Pra arrihet në përfundimin se ekziston rreziku real që konsumatori të detyrohet që sasinë që blinte nga këto HEC-e deri para transaksionit tashmë pas përqendrimit të duhet ta blejë me një çmim disa herë më të lartë nga furnizuesit e kualifikuar, HEC private/koncesion, ose nga importi.
Së fundmi, pakica arsyeton se konkurrenca dëmtohet nga ky përqendrim edhe për shkak të ndryshimit të metodologjisë së zbatueshme sipas ligjit për përllogaritjen e amortizimit, duke rezultuar në kosto më të larta.
- VENDIMI NR. 539, DATË 24.07.2018 – Rasti “Spitali Hygeia dhe Spitali Amerikan”
Tipare të përqendrimit: përfitim kontrolli nga blerja e aksioneve; përqendrim horizontal; tregu i shërbimeve të kujdesit shëndetësor; autorizim përqendrimi.
RRETHANAT E FAKTIT
Transaksioni dhe ndërmarrjet e përfshira
Ky vendim vlerëson përqendrimin e shkaktuar nga transferimi i 100% të aksioneve me të drejtë vote të shoqërisë “Hygeia Hospital Tirana” sh.a (në vijim “ndërmarrja target”) në drejtim të shoqërisë “American Hospital” sh.a (në vijim “ndërmarrja blerëse”). Ndërmarrja blerëse është një shoqëri aksionare e themeluar në përputhje me legjislacionin shqiptar. Ndërmarrja target është një shoqëri aksionare e themeluar në përputhje me legjislacionin shqiptar me aksionar të vetëm shoqërinë “Diagnostic and Theurapeutic Centre of Athens, Hygeia S.A”, e cila është një shoqëri publike me përgjegjësi të kufizuar e themeluar sipas ligjeve të Greqisë.
Përcaktimi i tregut përkatës
Për përcaktimin e tregut përkatës të produktit AK zbatoi kriterin e zëvëndësueshmërisë nga ana e kërkesës dhe nga ana e ofertës midis shërbimeve, duke konkluduar se shërbimi shëndetësor publik dhe ai privat janë zëvendësues të plotë të njëri-tjetrit. Rrjedhimisht si treg produkti është përcaktuar tregu i “shërbimeve shëndetësore ambulatore dhe shërbimeve spitalore (kujdesi spitalor)”.
Për përcaktimin e tregut përkatës gjeografik, referuar pranisë së të dyja ndërmarrjeve në tregun shqiptar dhe hapësirës së ofrimit të shërbimit prej tyre, është përcaktuar se përqendrimi afekton tregun e territorit të RSH.
VLERËSIMI DHE VENDIMMARRJA E AUTORITETIT TË KONKURRENCËS
Në analizimin e këtij transaksioni AK konstatoi se tregu përkatës paraqet një strukturë shumë të përqendruar për shkak se një pjesë e madhe e tregut zotërohet nga spitalet publike, ndonëse e vlerësuar në një treg më të kufizuar, si shërbimi spitalor privat, vihet re një përqendrim i konsiderueshëm.
Lidhur me efiçensat ekonomike të përqendrimit, u vlerësua nga AK se marrja e kontrollit të ndërmarrjes target nga ndërmarrja blerëse do të lejonte një planifikim më të mirë dhe rritjen e investimeve në drejtim të sjelljes së teknologjisë më të fundit të pajisjeve mjekësore në këto spitale, për një shërbim edhe më profesional dhe të plotë ndaj konsumatorit shqiptar. Rrjedhimisht nga vlerësimi i efekteve u konstatua se transaksioni nuk do të kishte efekte negative në konkurrencë, pasi spitalet publike do të shërbenin si një konkurrencë efektive në treg dhe për më tepër “e mira publike” do të ishte e sigurt për kërkesën konsumatore.
Sa më sipër AK autorizoi përqendrimin dhe ngarkoi shoqërinë “American Hospital” sh.a me detyrimin e njoftimit pranë AK-së të çdo ndryshimi në çmim të shërbimeve të ofruara. Gjithashtu AK deklaroi vendosjen e ndërmarrjes blerëse në monitorim për një periudhë 1 vjeçare, me qëllim vlerësimin e sjelljes së saj në treg.
- VENDIMI NR. 580, DATË 17.01.2019 – Rasti “Tirana Bank dhe Balfin Group”
Tipare të përqendrimit: përfitim kontrolli nga blerja e aksioneve; përqendrim konglomerat; tregu i shërbimeve bankare; autorizim përqendrimi me kushte dhe detyrime.
RRETHANAT E FAKTIT
Transaksioni dhe ndërmarrjet e përfshira
Ky vendim vlerëson përqendrimin e shkaktuar nga transferimi i 98.83% të aksioneve me të drejtë vote të filialit “Tirana Bank” sh.a (në vijim “ndërmarrja target”) në drejtim të shoqërive “Balfin” sh.p.k dhe “Komercijalna Banka AD Skopje” (në vijim “ndërmarrjet blerëse”) në kuadër të detyrimit të shoqërisë mëmë “Pireus Bank SA” për të tërhequr investimet e kryera në vende të tjera përveç Greqisë. Ndërmarrja blerëse “Balfin” sh.p.k është një shoqëri me përgjegjësi të kufizuar e themeluar në përputhje me legjislacionin shqiptar, me objekt veprimtarie: “investimi me pjesëmarrje në kuota, ofrimi i shërbimit të konsulencës në fushën e biznesit, menaxhimit, taksave, informatikës etj.”. Kjo shoqëri është pjesë e “Balfin Group”, aktiv në tregun e pasurive të paluajtshme, shitjes me shumicë dhe pakicë, menaxhimin e hapësirave tregtare apo industriale, shërbimeve, telekomunikacionit, industrisë minerare, turizmit, agrikulturës, energjisë etj. Ndërmarrja blerëse “Komercijalna Banka AD Skopje” është shoqëri e themeluar sipas legjislacionit maqedonas e cila ushtron aktivitet financiar bankar që përfshin mbledhjen e depozitave dhe burimeve të tjera të fondeve të kthyeshme, kreditimin në vend, faktorizimin dhe financimin e transaksioneve tregtare, lëshimin dhe administrimin e mjeteve paguese, lëshimin e parave elektronike, leasing financiar, operacionet e shkëmbimit, operacionet e pagesave në vend dhe jashtë venit duke përfshirë edhe blerjen e valutës, transferimin e shpejtë të parave, lëshimin e garancive të pagesave, letrave me vlerë dhe formave të tjera të kolateralit etj. Në momentin e transaksionit kjo shoqëri nuk është aktive në tregun gjeografik të territorit të RSH. Ndërmarrja target është një filial i shoqërisë mëmë “Pireus Bank SA”, i organizuar në formën e një shoqërie aksionare, themeluar në përputhje me legjislacionin shqiptar. Transferimi i aksioneve të ndërmarrjes target ka ardhur si pasojë e detyrimit të shoqërisë mëmë “Pireus Bank SA” për të tërhequr investimet e kryera në vende të tjera përveç Greqisë, bazuar në Udhëzimet e Fondit të Stabilitetit Financiar Helen. Përzgjedhja e ndërmarrjeve blerëse nga ana e ndërmarrjes target është realizuar nëpërmjet një procedure tenderimi të hapur.
Përcaktimi i tregut përkatës
Për përcaktimin e tregut përkatës të produktit AK ka njohur si produkt “shërbimet e ofruara apo përftuara nga konsumatorët në tregun përkatës” dhe ka identifikuar se përqendrimi shtrihet në tregun e “shërbimeve bankare”.
Për përcaktimin e tregut përkatës gjeografik, referuar hapësirës së ofrimit të produktit/shërbimit është përcaktuar se përqendrimi afekton tregun e territorit të RSH.
VLERËSIMI DHE VENDIMMARRJA E AUTORITETIT TË KONKURRENCËS
Në analizimin e këtij transaksioni AK konstatoi se tregu përkatës paraqet një strukturë mesatarisht të përqëndruar pa praninë e bankave me pozitë dominuese, me praninë më të gjerë të filialeve të grupeve të huaja bankare.
AK arsyeton se duke qenë se në momentin e transaksionit ndërmarrja blerëse “Balfin” sh.p.k nuk operon në tregun bankar, ndërkohë ndërmarrja blerëse “Komercijalna Banka AD Skopje” nuk operon dhe nuk gjeneron të ardhura në RSH, përqendrimi nuk do të passjellë ndryshimin e strukturës së tregut, por në periudhë afatgjatë tregu mund të gjenerojë ndryshime të influencuar nga faktorë të jashtëm, duke e tipizuar këtë transaksion si përqendrim konglomerat.
AK ka theksuar se, sipas legjislacionit në fuqi, transaksionet konglomerate bëhen objekt analizash të thelluara në rastet kur ndërmarrja pjesëmarrëse mund të zgjerojë në mënyrë domethënëse pjesën e tregut në një të ardhme, dhe nga vlerësimi ex-ante i transaksionit dhe i tregjeve rezultoi se blerja e aksioneve të “Tirana Banka” sh.a nga shoqëria “Balfin” sh.p.k mund të orientojë të gjithë qarkullimin e likuiditetit dhe shërbimet bankare të shoqërive tregtare të zotëruara nga “Balfin” sh.p.k drejt “Tirana Bank” sh.a , e cila pritet të rrisë pjesën në tregun bankar.
Nga analizimi i vlerës së detyrimeve financiare (ekspozimi ndaj kredive) të shoqërive në bankat e nivelit të dytë, si edhe treguesve të performancës financiare të shoqërive të kontrolluara nga “Balfin” sh.p.k AK vlerësoi se likuiditetet e lira të “Tirana Bank” sh.a nuk do të ndikohen nga portofoli i kredive të shoqërive të kontrolluara nga “Balfin” sh.p.k. Vlerësimi i AK vijoi duke konstatuar se shoqëritë e kontrolluara nga “Balfin” sh.p.k mund të ndikojnë pozitivisht në aktivitetin ekonomik të bankës, duke mundësuar që kjo e fundit të shndërrohet në një konkurrent potencial në treg.
Lidhur me efiçensën ekonomike të përqendrimit dhe neutralizimin maksimal të efekteve të mundshme negative, AK vendosi në dukje se sjellja e palës blerëse pas transaksionit duhet të japë siguri mbi qëndrueshmërinë e marrëdhënieve të punës së stafit ekzistues në “Tirana Bank” sh.a, bazuar edhe në detyrimet e ngarkuara palëve nga marrëveshja e transferimit të aksioneve, ku struktura organizative dhe numri i të punësuarve nuk pritet të ndryshojë.
Sa më sipër AK autorizoi përqendrimin me kushte dhe detyrime të ngarkuara ndërmarrjeve blerëse:
- Të mos zbatohen kushte të pabarabarta për veprime tregtare të njëjta me palët, duke i vendosur ato në gjendje të pafavorshme konkurrence;
- Të mos vendosen kushte për lidhjen e kontratave me palë të tjera, që këto të fundit të pranojnë detyrime shtesë, të cilat për vetë natyrën e tyre ose sipas praktikave tregtare, nuk kanë lidhje me objektin e kontratave në fjalë;
- Të mos ushtrohet veprimtari bankare ose financiare dhe në përfitim të personave të lidhur me të;
- Transaksioni të sigurojë efiçensën ekonomike dhe të japë siguri mbi qëndrueshmërinë e marrëdhënieve të punës së stafit ekzistues në “Tirana Bank” sh.a.
- VENDIMI NR. 869, DATË 08.03.2022 – Rasti “Albtelecom dhe One Telecommunications”
Tipare të përqendrimit: përfitim kontrolli nga blerja e aksioneve; përqendrim horizontal; tregu i telekomunikacionit; autorizim përqendrimi me kushte dhe detyrime.
RRETHANAT E FAKTIT
Transaksioni dhe ndërmarrjet e përfshira
Ky vendim vlerëson përqendrimin e shkaktuar nga transferimi i 100% të aksioneve me të drejtë vote të shoqërisë “Albania Telecom Investim AD” (në vijim “ndërmarrja target”) në drejtim të shoqërisë “4iG Nyilvanosan Mukodo Reszvenytarsasag” (në vijim “ndërmarrja blerëse”). Ndërmarrja blerëse është një shoqëri aksionare e themeluar në përputhje me legjislacionin hungarez, me objekt veprimtarie: “prodhim kompjuterësh dhe pajisjesh periferike, prodhim i makinerive dhe pajisjeve të zyrës (përveç kompjuterëve dhe pajisjeve periferike), montimi i makinerive dhe pajisjeve industriale, organizimi i projektit të ndërtimit të objekteve, përgatitja e sipërfaqes së ndërtimit, shërbimet e tregtisë me shumicë të kompjuterave, njësive periferike dhe programeve kompjuterike, tregti me shumicë jo e specializuar, shërbimet e tregtisë me pakicë të kompjuterave, njësive periferike dhe programeve kompjuterike etj.” Në momentin e transaksionit ndërmarrja blerëse ishte e pranishme në tregun shqiptar nga zotërimi i 80.27% të aksioneve të shoqërisë “Albtelecom” sh.a, e cila ofron shërbime në tregun e komunikimeve elektronike. Ndërmarrja target është një shoqëri e themeluar sipas legjislacionit të Bullgarisë me objekt aktiviteti: “investime dhe aktivitete në fushën e telekomunikacioneve etj.”. Në momentin e transaksionit ndërmarrja shitëse ishte e pranishme në tregun shqiptar nga zotërimi i 99.899% të aksioneve të shoqërisë “One Telecommunications” sh.a, e cila si objekt aktiviteti tregtar ka: “ndërtimin, zotërimin, operimin dhe ofrimin e rrjetit publik të telefonisë së lëvizshme të standardit GSM, të ofrojë shërbimin e roaming-ut ndërkombëtar etj.”. Sa më sipër transaksioni do të sjellë përfitimin e kontrollit të drejtpërdrejtë të shoqërisë “4iG Nyilvanosan Mukodo Reszvenytarsasag” mbi shoqërinë “Albania Telecom Investim AD” dhe përfitimin e kontrollit indirekt mbi shoqërinë “One Telecommunications” sh.a, duke përfituar pjesën e zotëruar nga kjo shoqëri në tregun e komunikimeve elektronike.
Përcaktimi i tregut përkatës
Për përcaktimin e tregut përkatës të produktit AK është bazuar në raportet e Komisionit Europian, duke cituar se tregu i komunikimeve elektronike, përfshin tregjet me shumicë dhe pakicë, ku tregjet me shumicë përfshijnë shërbimet e rrjetit të siguruara për ofruesit e shërbimeve, ndërsa tregjet me pakicë përfshijnë shërbimet që synojnë përdoruesit përfundimtarë (konsumatorët). Shkalla në të cilën këto tregjet duhet të dallohen për qëllime të politikës së konkurrencës varet nga shkalla e zëvendësueshmërisë midis tyre. Tregjet me shumicë dhe pakicë të komunikimeve elektronike nuk janë të zëvendësueshëm ndërmjet tyre nga ana e kërkesës, pasi këto dy lloje shërbimesh synojnë grupe të ndryshme përdoruesish. Nga ana tjetër arsyetohet se tregjet me shumicë dhe pakicë të komunikimeve elektronike janë të integruar vertikalisht me njëri-tjetrin, duke qenë se shërbimet me shumicë dhe shërbimet e terminimit të thirrjeve janë input kryesor për ofrimin e shërbimeve me pakicë njohur si produkt “shërbimet e ofruara apo përftuara nga konsumatorët në tregun përkatës” dhe ka identifikuar se përqendrimi shtrihet në tregun e “komunikimeve fikse (nëpërmjet rrjeteve fikse dhe celulare)”. Lidhur me operimin në treg, ofruesit e komunikimeve elektronike (fikse dhe celulare) veprojnë njëkohësisht në të dy nivelet e tregut, si në rrjedhën e sipërme (tregu me shumicë), ashtu dhe në rrjedhën e poshtme të tij (tregu me pakicë).
Sa më sipër AK vendos në dukje se në tregun me pakicë, zëvendësueshmëria e dy shërbimeve (rrjeteve fikse dhe të lëvizshme) ka qenë objekt vlerësimi nga Komisioni i Konkurrencës dhe AKEP të cilët i kanë vlerësuar si tregje të ndara shërbimet nëpërmjet rrjeteve fikse dhe atyre të lëvizshme (celulare). Si referim në arsyetimin e përcaktimit të tregut është përdorur edhe rasti CASE M.7421- ORANGE / JAZZTEL/ 2015 i Komisionit Europian, vendim në të cilin KE ka arritur në përfundimin se: “ (i) shërbimi celular i të dhënave nuk ofron të njëjtat karakteristika (p.sh. për nga kapaciteti apo modeli i çmimeve), dhe (ii) të dhënat e shërbimeve fikse dhe celulare synojnë nevoja të ndryshme të klientit (si p.sh. akses në internet në lëvizje, aksesi në aplikacione në telefoninë celulare)”.
Sa më sipër AK përcaktoi se tregu i produktit për këtë transaksion është tregu i komunikimeve elektronike në rrjetet e telefonisë së lëvizshme dhe në rrjetet e telefonisë fikse, si dy tregje të cilat nuk ndodhen në pozita zëvendësueshmërie si për nga kërkesa ashtu edhe për nga oferta.
Për përcaktimin e tregut përkatës gjeografik, referuar hapësirës së ofrimit të produktit/shërbimit është përcaktuar se përqendrimi afekton tregun e territorit të RSH.
VLERËSIMI DHE VENDIMMARRJA E AUTORITETIT TË KONKURRENCËS
Në vlerësimin e këtij përqendrimi AK analizoi në mënyrë paralele strukturën e tregjeve të shërbimeve në telefoninë fikse dhe celulare dhe konstatoi se:
- Transaksioni i ndryshimit të kontrollit të shoqërisë “Albania Telecom Invest AD” dhe filialit të tij, shoqërisë “One Telekommunication” sh.a nuk do të krijojë mbivendosje tregjesh në shërbimin e telefonisë nëpërmjet rrjeteve fikse duke mos shfaqur shenja të kufizimit të konkurrencës në treg, si rezultat i krijimit ose forcimit të pozitës dominuese.
- Transaksioni i synuar do të sjellë efektet e një përqendrimi horizontal, pasi do të krijohet mbivendosje e pjesëve të tregut mes operatorëve “One Telekommunication” sh.a dhe “Albtelecom” sh.a në shërbimin e telefonisë së lëvizshme (celulare).
Sa më sipër, AK llogariti se pas përfitimit të kontrollit mbi shoqërinë “One Telekommunication” sh.a, pjesa e kombinuar e tregut e dy operatorëve të kontrolluar nga shoqëria “4iG Nyilvanosan Mukodo Reszvenytarsasag” do të jetë nga 47% deri në 55%. Një marzh i tillë përqendrimi sjell nevojën për të vlerësuar në rast se ndodhemi përpara rastit të dëmtimit të konkurrencës për shkak të përfitimit të pozitës dominuese në treg.
Në funksion të kësaj analize AK theksoi se pjesa e zotëruar në treg nuk është evidencë determinante e pozicionit dominant, qoftë edhe kur zotërohet mbi 50% e pjesëve të tregut. Pra në çdo situatë AK ka detyrimin që të përcaktojë pozitën e operatorëve të tregut duke vlerësuar një tërësi elementesh si: pengesat për hyrjen në treg të operatorëve të rinj; zhvillimi i rrjetit të shpërndarjes së ndërmarrjeve, lidhjet ekonomike me ndërmarrjet e tjera dhe karakteristikat e tjera të tregut përkatës. Në analizimin e pozitës së ndërmarrjeve të përfshira në këtë transaksion AK doli në përfundimin se tregu përkatës i produktit paraqet tipare të një tregu me pengesa të mëdha për hyrjen në treg, për shkak të mundësisë së kufizuar të të drejtës së përdorimit të spektrit ë frekuencave por edhe nivelit të lartë të investimeve fillestare që kërkohen. Gjithashtu infrastruktura e nevojshme për ofrimin e shërbimit në treg ndodhet e limituar dhe shoqërohet nga një dinamizëm i madh inovativ i cili kërkon investim të vijueshëm dhe të kushtueshëm. Një faktor tjetër që ndikon në shkurajimin e konkurrentëve potencial për të aksesuar tregun është edhe prania në treg e operatorëve që përfaqësojnë grupe të rëndësishme në tregjet ndërkombëtare dhe sjellin në tregun vendas misionin dhe filozofinë e grupit.
Mbështetur në të gjithë elementët e mësipërm AK konkludoi se, si shoqëria “Vodafone Albania” sh.a, edhe bashkimi i dy shoqërive “One Telecommunications” sh.a dhe “Albtelecom” sh.a, janë ndërmarrje me pozitë dominuese në tregun e shërbimit me pakicë të telefonisë celulare, duke i dhënë tregut karakteristikat e një tregu duopol.
AK është ndalur edhe në vlerësimin e efekteve të pakoordinuara të përqendrimit mbi konkurrencën, të cilat vijnë si rrjedhojë e eliminimit të kufizimeve të rëndësishme të konkurrencës mbi një ose më shumë ndërmarrje, të cilat për pasojë kanë rritur fuqinë e tregut pa përdorur sjellje të koordinuar. Konkretisht AK doli në përfundim se:
Së pari, transaksioni është i vendosur në një treg me shkallë të lartë të zëvendësueshmërisë, rrjedhimisht për konsumatorin ekziston një mundësi efektive për të zGJEDhur dhe lëvizur mes operatorëve. Së dyti, AK vendos në dukje se përqendrimi horizontal i shkaktuar nga transaksioni ka eliminuar një konkurrent në treg. Megjithatë nga analiza e performancës financiare të konkurrentit të dalë nga tregu ka rezultuar se ky i fundit prej një periudhe 2 vjeçare (2018-2020) operonte në treg me humbje dhe me rënie në vlerën absolute të aseteve dhe të kapitalit të shoqërisë, duke qenë kështu një konkurrent jo-efiçent në treg.
Lidhur me vlerësimin e efekteve të koordinuara, të cilat vijnë si pasojë e ndryshimit të natyrës së konkurrencës në një mënyrë të tillë, që ndërmarrjet që më parë nuk kishin koordinuar sjelljet e tyre, kanë më shumë mundësi që në mënyrë të dallueshme të koordinojnë dhe të ngrenë çmimet apo të dëmtojnë konkurrencën efektive, AK vendosi që këto të fundit do të jenë objekt vlerësimi ex-post, gjatë periudhës së monitorimit të sjelljes së ndërmarrjeve të prekura nga ky transaksion. Në arritjen e këtij përfundimi AK ka referuar ndër të tjera në jurisprudencën e GJDBE, konkretisht Rasti nr. COMP/M.3916 –T-Mobile Austria/Tele.ring/2006 dhe Rasti Hutchinson 3G UK/ Telefónica UK/2020, si edhe në raportin e Body of European Regulators for Electronic Communications (BEREC) mbi efektet e përqendrimeve në telekomunikacion: “Report on Post-Merger Market Developments – Price Effects of Mobile Mergers in Austria, Ireland and Germany” (2018).
Sa më sipër AK autorizoi përqendrimin me kushtet dhe detyrimet e mëposhtme:
- Detyrimin e ndërmarrjes blerëse që brenda 12 muajve të mbajë llogari të ndara ekonomike për:
- Shërbimin e telefonisë fikse
- Shërbimin e telefonisë celulare;
- Detyrimin e ndërmarrjes blerëse të mos krijojë pengesa të paligjshme për hyrjen e operatorëve të rinj në treg (MNVO);
- Detyrimin e ndërmarrjes blerëse të mos abuzojë me pozitën dominuese nëpërmjet:
- Vendosjes në mënyrë të drejtpërdrejtë ose të tërthortë të çmimeve të padrejta të tregtimit dhe detyrimin e orientimit të tyre drejt kostos së shërbimeve.
- Vendosjes së palëve në kushte të pabarabarta për veprime tregtare të njëjta e të pafavorshme për konkurrencën.
- Vendosjen e kushteve për lidhjen e kontratave me palët e tjera, ku këto të fundit të pranojnë detyrime shtesë, të cilat nuk kanë lidhje me objektin e kontratave në fjalë.
- VENDIMI NR. 971, DATË 07.04.2023 – Rasti “Durrës Marina”
Tipare të përqendrimit: përqendrim i realizuar nga krijimi i një ndërmarrje të përbashkët (investitor strategjik); tregu i shërbimeve të marinës së jahteve; autorizim përqendrimi (rekomandime).
RRETHANAT E FAKTIT
Transaksioni dhe ndërmarrjet e përfshira
Ky vendim vlerëson përqendrimin e shkaktuar nga krijimi i ndërmarrjes së përbashkët “Durrës Marina” sh.a (në vijim “ndërmarrja target”) nga shoqëria “Eagle Hills Real Estate Development” sh.p.k (në vijim “Eagle Hills”) dhe shoqëria “Albanian Seaports Development Company” sh.a (në vijim “ASDC”), në kuadër të Investimit Strategjik “Marina & Jahtet e Durrësit”. “Eagle Hills” është një shoqëri me përgjegjësi të kufizuar, e themeluar sipas legjislacionit shqiptar, me objekt aktiviteti: “zhvillimin dhe ndërtimin e pasurive të paluajtshme, dhënien me qira të pasurive të paluajtshme dhe çdo aktivitet tjetër në lidhje me pasuritë e paluajtshme”. Kjo shoqëri kontrollohet 100% nga “North East Holdings Limited”, shoqëri me përgjegjësi të kufizuar e themeluar dhe ekzistuese sipas ligjeve të Abu Dhabi. “ASDC” është një shoqëri aksionare e themeluar sipas legjislacionit shqiptar, me objekt aktiviteti: “koordinimin, administrimin e proceseve të lidhura me projektin e investimit strategjik “Marina & Jahtet e Durrësit”, administrimin e pasurive dhe shërbimeve jashtë terminaleve në përdorim të Autoritetit Portual Durrës, si dhe çdo prone/pasurie që mund t’i kalohet në pronësi; përkujdesjen dhe zbatimin e rregullave të administrimit për sa i përket territoreve dhe ambienteve të Autoritetit Portual Durrës etj.”. Kjo shoqëri zotërohet 100% nga Autoriteti Portual Durrës, i cili kujdeset për shërbimet dhe kushtet e hyrje-daljes së mjeteve lundruese, si dhe për sigurinë e turistëve në hapësirën portuale, duke siguruar menaxhimin efiçent për komunitetin e transportit, klientët portualë, përdorimin e faciliteteve të portit. Ndërmarrja target themelohet si një shoqëri aksionare në përputhje me legjislacionin shqiptar. Qëllimi i vetëm i ndërmarrjes së përbashkët është të ushtrojë aktivitetin e ligjëruar nga fitimi i statusit të Investitorit Strategjik për Investimin Strategjik “Marina & Jahtet e Durrësit”. Pra në veprimtarinë e kësaj shoqërie do të përfshihet zhvillimi i pronave të paluajtshme me përdorime të ndryshme dhe objektet detare në Zonën e Projektit, në përputhje me Master Planin dhe Master Planin e Detit, si dhe operimin dhe menaxhimin e veprimtarive të ndryshme të biznesit në përputhje me Planin e Biznesit dhe Planin e Biznesit për Detin. Në përfundim të transaksionit, shoqëria “Durrës Marina” sh.a do të zotërohet 67% nga shoqëria “Eagle Hills Real Estate Development” sh.p.k dhe 33% nga “Albanian Seaports Development Company” sh.a.
Përcaktimi i tregut përkatës
Për përcaktimin e tregut përkatës të produktit AK ka njohur si produkt “shërbimet e ofruara apo përftuara nga konsumatorët në tregun përkatës” dhe ka identifikuar se përqendrimi shtrihet në tregun e “ndërtimit, shitjes dhe menaxhimit të pasurive të paluajtshme” dhe paralelisht në tregun e “ndërtimit dhe shërbimit të marinës së jahteve”.
Për përcaktimin e tregut përkatës gjeografik, referuar hapësirës së ofrimit të produktit/shërbimit është përcaktuar se përqendrimi afekton tregun e territorit të qytetit të Durrësit.
VLERËSIMI DHE VENDIMMARRJA E AUTORITETIT TË KONKURRENCËS
Në kuadër të Investimit Strategjik “Marina & Jahtet e Durrësit” midis institucioneve kompetente shtetërore dhe ndërmarrjeve të përfshira janë nënshkruar marrëveshjet e mëposhtme:
- Marrëveshja kuadër;
- Marrëveshja e zhvillimit të investimeve;
- Kontratat për transferimin e titujve të pronësisë;
- Marrëveshja për “Marina Durrës”.
Në zbatim të procedurave ligjore në fuqi AK u investua në ofrimin e një mendimi paraprak në lidhje me draft-marrëveshjet e mësipërme. Në vlerësimin paraprak të kuadrit kontraktor të Investimit Strategjik AK i kushtoi një vëmendje të veçantë “Marrëveshjes për “Marina Durrës”. Kjo draft-marrëveshje është e nënshkruar midis Ministrisë së Infrastrukturës dhe Energjisë (në vijim “MIE”) dhe Investitorit strategjik. Në përmbajtje të saj kjo akt-marrëveshje përmban një klauzolë ekskluziviteti mbi ushtrimin e veprimtarisë ekonomike në tregun gjeografik përkatës. Konkretisht Investitorit Strategjik, pra ndërmarrjes target, i njihet e drejta ekskluzive të marrë në përdorim dhe të përdorë Marinën (Porti Marina Jahte Durrës) me përdorim të shumëfishtë në territorin e përcaktuar, duke gëzuar të drejtën ekskluzive dhe detyrimin të:
- Financojë, projektojë, përmirësojë, ndërtojë, operojë, mirëmbajë dhe përdorë Marinën;
- Administrojë, operojë dhe mirëmbajë të gjitha asetet ekzistuese;
- Kryejë zhvillimet tregtare dhe/ose shërbimet në Marinë;
- Zhvillojë marketingun dhe reklamat për Marinën;
- Lidhë marrëveshje me ofruesit e shërbimit, palët e treta vendase dhe të huaja në përputhje me legjislacionin e zbatueshëm në Marrëveshjen Kuadër; dhe
- Me përfundimin e kohëzgjatjes së kësaj Marrëveshje, të kryejë transfertën që nuk është subjekt i kontratave të MIE-së.
Lidhur me shërbimet që Investitori Strategjik mund të ofrojë ekskluzivisht në Marinë, marrëveshja përcakton shërbimet e: parkimit sezonal; parkimit të zgjatur dimëror; parkimit të zgjatur vjetor; rimbushjes me karburant; shërbimet mbështetëse të nevojshme për realizimin e shërbimeve të tjera të njohura; çdo shërbim portual i përshtatshëm për Marinën sipas legjislacionit të zbatueshëm dhe në përputhje me marrëveshjet e nënshkruara.
Sa më sipër, në zbatim të neneve 2 dhe 69 të ligjit nr. 9121/2003 “Për Konkurrencën”, AK evidenton se për shkak të pranisë së të drejtave ekskluzive si më sipër, është e rekomandueshme që ndërmarrjet e përfshira të hartojnë programe përputhshmërie me objektiva: parandalimin e pjesëmarrjes së ndërmarrjeve në shkeljen e ligjit të konkurrencës dhe sigurimin e mjeteve për zbulimin dhe trajtimin e sjelljeve antikonkurruese eventuale.
Gjithashtu AK i rekomandoi MIE që:
- Përpara hapjes së portit për trafik ndërkombëtar të miratohet metodologjia e përcaktimit të tarifave të shërbimeve portuale të ofruara nga Investitori Strategjik, tarifa të cilat duhet të jenë të orientuara drejt kostos;
- Investitori Strategjik të miratojë një rregullore mbi funksionimin e portit ku të përcaktojë qartë:
- Mënyrën e operimit të mjeteve lundruese sipas parimit “kush hyn i pari do shërbehet i pari”;
- Të drejtën e barazisë për shoqëritë që do të kryejnë shërbime pranë këtij porti, duke vendosur kushte të barabarta për veprime tregtare të njëjta.
Lidhur me vlerësimin e përqendrimit nga krijimi i ndërmarrjes së përbashkët, në vendimin përkatës AK vlerëson se transaksioni themelues nuk do të krijojë mbivendosje ose marrëdhënie të rrjedhës së sipërme apo të poshtme midis aktiviteteve të palëve. Për këtë arsye AK arrin në përfundimin se përqendrimi nuk do të sjellë dhe nuk do të ketë ndikim në tregun e ndërtimit dhe shërbimit të marinës së jahteve në qytetin e Durrësit.
Bazuar në përfitimet ekonomike dhe sociale të komunitetit nga zbatimi i Investimit Strategjik, të tilla si: rritja e mundësive të punësimit, krijimi i kushteve më të mira ekonomike, përmirësimi i infrastrukturës, ruajtja e kulturës dhe trashëgimisë lokale, forcimi i komunitetit, ofrimi i shërbimeve sociale, komercializimi dhe rigjallërimi i kulturës dhe artit, AK arsyeton se krijimi i ndërmarrjes së përbashkët në treg pritet që të sjellë zhvillim ekonomik, social dhe kulturor.
Sa më sipër AK disponoi me autorizimin e përqendrimit pa kushte dhe me detyrimin e vetëm për ndërmarrjen e përbashkët që të mos abuzojë me pozitën dominuese në treg.
VII. VENDIMI NR. 622, DATË 13.05.2019 – Rasti “Atlas Mills sh.p.k dhe Besniku sh.p.k”
(Vendimi është përpunuar nga studentet Daniela Ndoj dhe Eligerta Braha)
Mbi autorizimin e përqëndrimit të realizuar nëpërmjet blerjes së 100% të kuotave të shoqërisë Atlas Mills SHPK nga shoqëria Besniku SHPK.
RRETHANAT E FAKTIT
Pala Blerëse: Besniku SHPK, është një shoqëri me përgjegjësi të kufizuar e regjistruar pranë Qendrës Kombëtare të Biznesit me objekt të aktivitetit tregtim mallrash e produktesh bujqësore e blegtorale me shumicë dhe pakicë, import-eksport ityre, prodhim, stampim e fabrikim i miellrave të llojeve të ndryshme, tregtim me shumicë dhe pakicë i tyre, grumbullim e përpunim bimësh bujqësore e medicionale. Shoqëria zotërohet nga ortaku i vetëm Z. Dervish Domi. Pala Shitëse: Atlas Mills SHPK, një shoqëri me përgjegjësi të kufizuar e regjistruar pranë Qendrës Kombëtare të Biznesit me objekt të aktivitetit kryesisht nëpërpunimin, prodhimin, paketimin dhe tregtimin e miellit, operimin në biznese industrial dhe tregtare që kanë lidhje me industrinë e miellit, marketingun e grurit dhe prodhimet e tjera bujqësore. Shoqëria zotërohet nga z. Dimitrios Thomoglou. Shoqëria Atlas SHA është një shoqëri aksionare e regjistruar pranë Qendrës Kombëtare të Biznesit , me objekt përdorimin e një fabrike mielli dhe operimin në biznese industrial edhe tregtare të lidhura me industrinë e miellit, prodhimin e ushqimeve të kafshëve dhe të grurit në përgjithësi. Me vendim e Asamblesë së Përgjithshëm të shoqërisë Atlas SHA, aksionaret e shoqërisë vendosën të miratonin transferimi i biznesit (veprimtarisë ekonomike) të përpunimit dhe tregtimit të miellit nga Atlas SHA tek shoqëria Atlas Mills SHPK.
Në datë 28 Shtator 2018, zotëruesit e shoqërive Atlas Mills SHPK dhe Besniku SHPK, kanë lidhur marrëveshjen “Kontratë Shitje Kuotash”, ku Z. Dimitrios Thomoglou (shitësi), në cilësinë e pronarit të “kuotës” së kapitalit të shoqërisë Atlas Mills SHPK i shet shoqërisë Besniku SHPK (blerësi) kuotën e vetme të kapitalit të shoqërisë Atlas Mills SHPK kuotë e cila rezulton të jetë 100% e kapitalit të shoqërisë Atlas Mills SHPK. Palët në transaksion plotësojnë kriteret e përcaktuar në nenin 10, pika b) dhe nenin 12, pika 1 të Ligjit nr. 9121, datë 28.07.2003 “Për Mbrojtjen e Konkurrencës”, i ndryshuar dhe si rrjedhojë ky transaksion është objekt autorizimi nga Komisioni i Konkurrencës.
VLERËSIMI DHE VENDIMMARRJA E AUTORITETIT TË KONKURRENCËS
Mbështetur në veprimtarinë e palëve në transaksion si dhe referuar nenit 3, pika 7, të Ligjit nr. 9121, datë 28.07.2003 “Për Mbrojtjen e Konkurrencës”, i ndryshuar, Udhëzimit nr.76, datë 07.04.2008 “Për përcaktimin e tregut përkatës”, treg përkatës i produktit u konsiderua tregu i importit të grurit, tregu i importit të miellit dhe tregu i përpunimit dhe tregtimit të miellit dhe treg përkatës gjeografik konsiderohet territori i Republikës së Shqipërisë.
Tregu i importit të grurit në Shqipëri, nevojat për grurë sigurohen nga tregu ndërkombëtar dhe prodhimi vendas, ku pjesën më të madhe të grurit të importuar e përbën gruri i zakonshëm i cili shërben si lëndë e parë për ndërmarrjet e prodhimit dhe tregtimit të miellit. Duke ju referuar të dhënave të Drejtorisë së Përgjithshme të Doganave për vitin 2018 për importin e grurit, rezulton se shoqëria Besniku SHPK ka rritur sasinë e grurit të importuar. Gjatë kësaj kohe shoqëria ku tregohet qarte se po përgatitet për hyrjen në tregun e përpunimit të grurit, ndërkohë që Atlas SHA nuk ka realizuar importe për të njëjtën periudhë të vitit 2018. Tregu i importit të mallit e cila oferta në treg për miell mbulohet nga importi i miellit si dhe prodhimi i miellit nga fabrikat përpunimit të grurit. Tregu i importit të miellit rezulton të jetë një treg mesatarisht i përqendruar Tregu i përpunimit dhe tregtimit të miellit mund të konsiderohet si treg mesatarisht i përqendruar . Atlas Mills SHPK nuk ka ekzistuar në tregun e prodhimit të miellit për vitin 2017, por shitja e aktivitetit ekonomik nga Atlas SHA në Atlas Mills SHPK i ka ofruar Atlas Mills SHPK një pjesë të tregut të prodhimit të miellit. Besniku SHPK nuk është prezent në këtë treg.Pas transaksionit, pala blerëse do të marrë në shfrytëzim një fabrike të përpunimit të grurit dhe prodhimit të miellit duke hyrë në tregun e prodhimit të miellit në vend dhe për rrjedhoje edhe në tregut e importit të grurit. Nga analiza e strukturës së tregut përkatës së produktit konkludojmë se, transaksioni i synuar nuk do të sjellë ndryshime domethënëse në tregun shqiptar. Pjesa e kombinuar e tregut pas përqendrimit nuk krijon shqetësime për konkurrencën në treg.
Në përfundim të procedurës Komisioni i Konkurrencës vendosi të autorizojë përqendrimin e realizuar nëpërmjet blerjes së 100 % të kuotave të shoqërisë Atlas Mills SHPK nga shoqëria Besniku SHPK.
|
VIII. VENDIMI NR. 965, DATË 17.03.2023 – Rasti “Khidrat Renewable Energy dhe Sourya Manthan Renewable Energy”
(Vendimi është përpunuar nga studentja Redona Tragaqi)
RRETHANAT E FAKTIT
Pranë Autoritetit të Konkurrencës është depozituar njoftimi mbi përqëndrimin e realizuar nëpërmjet blerjes së propozuar të kuotave të shoqërise Khidrat Reneëable Energy Private Limited nga shoqeria Sourya Manthan Renewable Energy Private Limited. Palë blerëse është Sourya Manthan Renewable Energy Private Limited një shoqëri e themeluar sipas legjislacionit të Indisë e cila operon në biznesin e ndërtimit dhe furnizimit me energji të rinovueshme për klientët. Kjo shoqëri është filial i shoqërisë Statkraft IH Holding As ku kjo e fundit është 100%pjesë e grupit Statkraft As që është në pronësi të shtetit Norvegjez. Grupi Statkraft është i pranishëm në shqipëri ,nëpërmjet filialeve: Statkraft Renewables Albania Shpk, shoqëri që ushtron veprimtari që lidhen me impiante fotovoltaike për prodhimin e energjisë nga dielli,riparimin dhe mirëmbajtjen e mbështetjen teknike. Devoll Hydropower ShA, shoqëri që merret me planifikim, ndërtim, mirëmbajtje dhe funksionim te tre njësive prodhuese hidroelektike në Luginen e Devollit. Palë shitëse: Enel Green Power India Private Limited e themeluar sipas ligjit Indian. Shoqëri Target: Khidrate Renewable Energy Private Limited e angazhuar në ndërtim operim dhe furnizim me energji nga dielli për klientët. Kjo nuk është prezente në shqipëri dhe as nuk gjeneron xhiro.
VLERËSIMI DHE VENDIMMARRJA E AUTORITETIT TË KONKURRENCËS
Shitësi dhe ortaku i nominuar shitësit kane rënë dakort ti shesin blerësit kuotat e shoqërisë target dhe bkerësi ti blejë ato.Pas blerjes blerësi do të zotërojë 100% Shoqërinë Khidrat Renewable Energy Private Limited. Transaksioni i propozuar do të përbëjë një përqëndrim në kuptim të nenit 10dhe 12 të ligjit “Për Mbrojtjen e Konkurrencës” dhe si i tillë është objekt autorizimi nga Komisioni i Konkurrencës. Pala njoftuese e ka kërkuar këtë autorizim në zbatim të nenin 60 pika 1 të Ligjit 9121/2003 dhe mbi këtë bazë edhe Komisioni i Konkurrencës ka gjykuar të nevojshëm dhënien e autorizimit të përqëndrimit të përkohshëm deri në depozitimin e marrëveshjes së nënshkruar nga palët pjesëmarrëse në transaksion.
Në përfundim të procedurës Autoriteti vendosi të autorizojë përkohësisht përqëndrimin e realizuar nëpërmjet blerjes së kuotave mes palëve, duke caktuar se autorizimi do të jetë i vlefshëm deri në momentin e nënshkrimit të marrëveshjes nga palët në transaksion.
Shënim: Në vazhdimësi të kësaj çështje kemi edhe një vendim tjetër të Komisionit të Konkurencës në të cilin ështe vendosur Autorizimi i përqendrimit të realizuar pas nënshkrimit të marrëveshjes. Bëhet fjalë për Vendimin nr. 973, datë 07.04.2023 “Mbi autorizimin e përqëndrimit të realizuar nëpërmjet kuotave të Shoqërisë Khidrat Renewable Energy Private Limited nga shoqëria Sourya Manthan Renewable Energy Private Limited”. Me këtë vendim Komisioni i Konkurrencës parashtroi të njëjtat argumente si në vendimin për autorizimin e perkohshëm dhe gjithashtu arsyetoi se perqëndrimi i njoftuar nuk do të krijojë mbivendosje ose marrdhënie të rrjedhës së sipërme apo të poshtme midis aktiviteteve të palëve në nivel Kombëtar prandaj transaksioni i synuar nuk do të sjellë ndryshime dhe nuk do te ketë ndikim ne tregun shqiptar. Përfundimisht vendosi të autorizojë përqendrimin e realizuar nëpërmjet blerjes së kuotave. |
IX. VENDIMI NR. 484, DATË 23.11.2017 – Rasti “Plus Communication dhe Vodafone Albania”
(Ky vendim është përpunuar nga studenti Subian Dalani)
Komisioni i Konkurrencës në mbledhjen e tij të datës 23.11.2017, shqyrtoi çështjen me objekt: Shqyrtimin e raportit të Sekretariatit mbi autorizimin e përqendrimit të realizuar nëpërmjet transferimit të ½ të spektrit të ndërmarrjes PLUS COMMUNICATION SHA tek VODAFONE ALBANIA SH.A.
RRETHANAT E FAKTIT
Vendimi i Autoritetit të Konkurrencës trajton transferimin e ½ të spektrit të ndërmarrjes Plus Communication SHA tek Vodafone Albania SHA. Plus, për shkak të vështirësive financiare dhe pamundësisë për të vijuar investimet, vendosi të transferojë frekuencat 900 MHz, 1800 MHz dhe 2100 MHz tek Vodafone Albania. Autoriteti i Komunikimeve Elektronike dhe Postare (AKEP) kishte dhënë miratimin paraprak për këtë transferim, duke vlerësuar se ai nuk dëmton konkurrencën. Argumentet e palëve: – Plus Communication SHA: Shprehu pamundësinë për të konkurruar dhe për të vijuar operacionet për shkak të vështirësive financiare. Transferimi ishte i nevojshëm për të siguruar një treg më funksional. – Vodafone Albania SHA: Përfitoi nga marrëveshja për të zgjeruar spektrin e saj të frekuencave, duke premtuar përdorim më efikas të burimeve dhe ofrim të shërbimeve cilësore.
VLERËSIMI DHE VENDIMMARRJA E AUTORITETIT TË KONKURRENCËS
Autoriteti vlerësoi ndikimin e transaksionit në strukturën e tregut të telefonisë celulare dhe konkludoi se: 1) nuk krijohen kushte për pozita monopolistike pasi Vodafone nuk zotëronte pozitë dominuese në tregun e frekuencave; 2) transferimi do të rriste efikasitetin në përdorimin e spektrit, përfitimet për konsumatorët dhe zhvillimin e tregut; 3) duke qenë se Plus rrezikonte falimentimin, transaksioni shmangte humbjet më të mëdha për tregun.
Vendimi i Komisionit të Konkurrencës: 1) Autoriteti i Konkurrencës autorizoi transferimin e ½ të spektrit të Plus Communication tek Vodafone Albania. 2) U detyrua AKEP të sigurojë frekuenca për hyrës të rinj në treg dhe të analizojë tregun pas transferimit. 3) AKEP u ngarkua të vendosë detyrime për operatorët me fuqi të ndjeshme në treg për të ruajtur konkurrencën. 4) Autoriteti i Konkurrencës duhet të realizojë vlerësimin e tregut pas përqendrimit mbështetur në analizën e AKEP.
Nuk u aplikuan sanksione.
Opinion: Ky vendim reflekton një qasje të kujdesshme ndaj një situate që përndryshe do të kishte sjellë më shumë dëm në tregun e telefonisë celulare. Autoriteti i Konkurrencës ka vepruar në mënyrë pragmatike, duke lejuar transferimin e spektrit për të shmangur falimentimin e një operatori dhe për të mbajtur tregun funksional. Megjithatë, sfida afatgjatë mbetet hapja e tregut për lojtarë të rinj, çka kërkon angazhim të vazhdueshëm nga AKEP për të siguruar konkurrencën. Në këtë rast, ligji është zbatuar në mënyrë të drejtë dhe të balancuar. Autoriteti i Konkurrencës ka respektuar dispozitat e ligjit nr. 9121, datë 28.07.2003, “Për mbrojtjen e konkurrencës”, duke analizuar ndikimin e transferimit të frekuencave në strukturën e tregut.
|
X. VENDIMI NR. 833, DATË 23.09.2021 – Rasti “Nova Kreditna Banka Maribor dhe OTP Bank Nyrt”(Ky vendim është përpunuar nga studentet Xhoana Çuni dhe Suela Aliu)
Komisioni i Konkurrencës, në mbledhjen e datës 23.09.2021 të përbërë nga 5 anëtarë ka shqyrtuar çështjen me objekt autorizimin e përqendrimit të realizuar nëpërmjet përftimit të kontrollit të shoqërisë Biser Bidco S.a.r.l. dhe filialit të saj Nova Kreditna Banka Maribor d.d. nga shoqëria OTP Bank Nyrt.
RRETHANAT E FAKTIT
Nga rrethanat dhe faktet rezulton se më 31 maj 2021, Biser Topco S.a.r.l. dhe OTP Bank Nyrt nënshkruan një marrëveshje për shitjen e aksioneve të Biser Bidco S.a.r.l. Blerësi, OTP Bank Nyrt., do të marrë të gjithë kapitalin aksionar të Biser Bidco S.a.r.l., duke përfshirë të drejtat dhe detyrimet që lidhen me të. Pas transaksionit, OTP Bank Nyrt. do të kontrollojë plotësisht Biser Bidco S.a.r.l. dhe filialin e saj, Nova Kreditna Banka Maribor d.d. OTP Bank është e pranishme në Slloveni që prej vitit 2019, përmes blerjes së SKB Banka d.d. Në këtë mënyrë, pas transaksionit, OTP Bank do të zgjojë rrjetin e bankave të kontrolluara nga ajo në Slloveni. Ky transaksion plotëson kërkesat e ligjit për mbrojtjen e konkurrencës dhe kërkon autorizimin e Komisionit të Konkurrencës.
VLERËSIMI DHE VENDIMMARRJA E AUTORITETIT TË KONKURRENCËS
Nga analiza e konkurrencës rezulton se sipas Ligjit nr. 9121 për “Mbrojtjen e Konkurrencës” dhe Udhëzimit nr. 76 për përcaktimin e tregut përkatës, tregu përkatës i produktit do të jetë tregu i shërbimeve bankare në Shqipëri. Struktura e tregut bankar në Shqipëri është mesatarisht e përqendruar, pa bankat me pozitë dominuese. Para përqendrimit, OTP Bank Albania SHA ka një pjesë të tregut të përhapur ndërmjet 6-10% për asetet, depozitat dhe kredinë. Duke qenë se Nova Kreditna Banka Maribor d.d. nuk është aktive në Shqipëri dhe transaksioni zhvillohet jashtë vendit, nuk ka mbivendosje aktivitetesh midis bankave dhe, si rezultat, struktura e tregut bankar në Shqipëri nuk do të ndryshojë pas përqendrimit. Për këtë arsye, transaksioni nuk do të ketë asnjë ndikim në tregun shqiptar.
Për këto arsye, Komisioni i Konkurrencës, në bazë të nenit 24, shkronja d dhe nenit 56 pika 1 të ligjit nr. 9121, datë 28.07.2003 “Për mbrojtjen e konkurrencës”, i ndryshuar, vendosi të autorizojë përqendrimin e realizuar nëpërmjet përftimit të kontrollit të shoqërisë Biser Bidco S.a.r.l. dhe filialit të saj Nova Kreditna Banka Maribor d.d. nga shoqëria OTP Bank Nyrt.
Opinion: Vendimi vlerëson që struktura e tregut bankar në Shqipëri është mesatarisht e përqendruar dhe nuk ka prani të bankave me pozitë dominuese. Kjo siguron që përqendrimi nuk do të krijojë pozita të dominimit që mund të cënonte konkurrencën. Komisioni ka analizuar dhe konfirmuar se transaksioni nuk do të ketë ndikim negativ në tregun shqiptar, pasi Nova Kreditna Banka Maribor d.d. nuk është aktive në Shqipëri dhe nuk ka mbivendosje të aktiviteteve të biznesit midis bankave pas transaksionit. Ky fakt është kritik, pasi sugjeron që përqendrimi nuk do të sjellë një rritje të dominimit në treg, dhe si pasojë, struktura konkurruese do të mbetet e pandryshuar. |
PËRFUNDIME
Në një analizë sistematike të legjislacionit në fuqi mund të konkludohet se juridiksioni kontrollues dhe autorizues i Autoritetit të Konkurrencës mbi përqendrimet paraqet kompetencën më pozitive dhe rregullatore të këtij organi mbi tregun konkurrues. Kjo pasi Autoriteti disponon në mënyrë ekskluzive dhe a priori mbi lejimin e sjelljes, pra parimisht nuk sanksionon pasoja shtrembëruese të shfaqura në treg, por pengon aktivisht cenimin e tregut nga pasojat e “pakësimit” të operatorëve ekonomikë.
Nga studimi i kryer rezultoi se kuadri ligjor dhe nënligjor që rregullon parashikimin dhe kontrollin e përqendrimeve në treg është i plotë dhe në përputhje me standardet europiane. Njoftimet dhe udhëzimet e Komisionit Europian janë integruar me sukses në sistemin e brendshëm shqiptar në formën e udhëzimeve të detyrueshme për zbatim, duke siguruar një bazë të qëndrueshme për vendimmarrjet e Autoritetit.
Lidhur me standardin e arsyetimit të vendimeve, vërehet se struktura e këtyre vendimmarrjeve është ndërtuar në një linjë me modelin europian, duke përfshirë ndarjen në nënçështje, përdorimin e skemave dhe grafikëve, dhe një arsyetim të thelluar sidomos për rastet e autorizimeve me kushte dhe detyrime. Në këtë drejtim një rekomandim do të ishte zbardhja në vendim e qëndrimeve të ndërmarrjeve të përfshira dhe ndërmarrjeve konkurruese të interesuara (në rastet kur këto të fundit janë thirrur në procedurën e kontrollit).
Për sa i përket transparencës në procesin vendimmarrës, vlerësohet se është e lartë, falë publikimit periodik të buletineve dhe newsletters-ave, të cilat lehtësojnë aksesin e publikut në informacion. Megjithatë, përmirësime të mëtejshme mund të bëhen, sidomos nëpërmjet ofrimit të mundësisë për abonim automatik mbi buletinët e vendimeve, duke e bërë kështu më të lehtë për palët e interesuara ndjekjen e zhvillimeve.
Lidhur me procedurën e kontrollit, hetimet e realizuara mbi ndërmarrjet dhe individët e përfshirë janë të thelluara dhe shtrihen edhe në analiza edhe mbi filialet, licencat dhe të ardhurat sporadike të gjeneruara në tregun shqiptar. Pavarësisht kësaj, pjesa e të dhënave mbi pozicionin në treg shpesh mbetet e paaksesueshme për shkak të konsiderimit të saj si sekret tregtar. Për sa i takon standardeve të provueshmërisë, vërehet se hetimet mbështeten kryesisht mbi provat shkresore dhe sidomos ato të karakterit zyrtar, të cilat tipizohen nga një shkallë e lartë verifikueshmërie dhe besueshmërie. Megjithatë, bazuar në praktikat e Komisionit Europian do të sugjerohej që rrethi i provave të zgjerohej, duke përfshirë edhe përdorimin e anketave të konsumatorëve për të përmirësuar analizën, veçanërisht në tregjet shumë të përqendruara dhe që paraqesin edhe tendenca duopolistike.
Lidhur me natyrën rregulluese të vendimmarrjes së autoritetit, vërehet se kushtet dhe detyrimet e vendosura ndaj operatorëve ekonomik mbeten kryesisht formale, duke sanksionuar detyrime si zbatimi i ligjit të konkurrencës dhe raportimi periodik mbi disa sjellje të caktuara tregtare. Bazuar edhe në eksperiencat e Komisionit Europian do të sugjerohej që në tregjet me pengesa të larta hyrjeje, të adoptoheshin masa më ndërhyrëse dhe pozitive, si shpërndarja e aseteve ose krijimi i kushteve për përfshirjen e operatorëve të rinj, për të rritur konkurrencën dhe për të shmangur abuzimet me pozicionin dominues.
Në përfundim, ndonëse kuadri ekzistues është i qëndrueshëm dhe i mirorganizuar, ka hapësira për përmirësim, veçanërisht në drejtim të transparencës, përdorimit të metodave të reja hetimore dhe vendosjes së masave/kushteve detyruese më pozitive për të garantuar konkurrencën dhe aksesin në treg për operatorët me pjesë më të vogla tregu.
ABUZIMI ME POZITËN DOMINUESE
Alesja VRENOZI
Abuzimi me pozitën dominuese është një nga sjelljet që çon në shtrembërimin e konkurrencës në treg e për rrejdhojë është e ndëshkueshme. Në një treg të vogël si ky i yni, nuk janë të panumërta rastet e trajtuara nga Autorieti i Konkurrencës apo edhe nga gjykatat, por gjithësesi, për efekt të realizimit të këtij kërkimi janë analizuar disa syresh të cilët kanë nxjerrë në pah disa nga llojet e abuzimit nga ndërmarrjet në pozitë dominuese. Në vija të përgjithshme është konstatuar se shpesh AK bën referencë si në praktikën e Gjykatës e Drejtësisë së Bashkimit Europian (GjDBE), por edhe në praktikën e Komisionit Evropian (KE).
Çështjet e marra në shqyrtim, në këtë studim janë të natyrave të ndryshme, si vet larmishmeria e tregjeve, por në fokus kanë qenë kryesisht tregut i telekomunikacionit, prokurimeve publike, agro-ushqimor, prodhimit/ importit dhe shitjes me shumicë të çimentos , si dhe tregje specifike, të cilat janë trajtuar nga ana e Komisionit, si tregje të veçanta, si për shembull tregje të veçanta, si tregu i veprimtarive ekonomike që zhvillohen nga Federata Shqiptare e Futbollit. Një pjesë e konsiderueshme e vendimeve të Komisionit të Konkurrencës për abuzim me pozitën dominuese lidhen me tregun e telekomunikacionit, edhe për shkak të përqendrimit tejet të lartë të këtij tregu.
Nga analiza, jane evidetuar specifikat e mëposhtme:
- Në tërësinë e tyre, ndër vite vendimet e marra nga AK për poziten dominuese nga viti 2005 deri më 2023 janë 161 në total, të iniciuara kryesisht apo sipas rastit me ankesa apo raste të raportuara nga mediat.
- Në aspektin formal, struktura e vendimeve është e ngjashme me strukturën e vendimeve të Komisionit Europian dhe në përputhje me rastet e trajtuara nga GJED, konform metodologjisë Strukture-Sjellje-Performace, ku ndër të tjera në analizën e tij përcaktohet tregu përkatës ku operojne ndërmarrjet nën hetim, analizë e strukturës së tregut për të konstatuar faktin e pozitës dominuese, analizë e sjelljes së ndërmarrjes në treg, vlerësimi i pozitës dominuese dhe se fundmi vendimmarrja e Komisionit të Konkurrencës. Kryesisht analiza bëhet në bazë të provave shkresore të sjella respektivisht nga palët apo të siguruara nga zhvillimi i hetimit, relacionet e sekretarit të përgjithshëm, shpjegimet e palëve gjatë seancës dëgjimore, etj.
- Në aspektin material, në arsyetimin e vendimit, është evidentuar ndjekja dhe referimi i vazhdueshëm te praktika e Komisionit Europian, e GJDBE , MSA dhe me raste në praktika të shteteve anëtare të Bashkimit Evropian. Për ilustrim vendimi i parë i cili paraqet rëndësi studimi është Vendimi nr. 59, datë 09.11.2007, i cili përveçse përbën vendimin e parë në fushën e telekomunikacionit, përmendet edhe për angazhimin e Komisionit të Konkurrencës në zbatim të detyrimeve të përcaktura në MSA. Konkretisht, gjatë Hetimit te thelluar të kësaj çështjeje u mor në analizë historiku i operatorëve telefonikë nga maji i vitit 1996 me licencimin e operatorit të parë AMC, e më tej u fokusua në analizimin e tregut përgjatë vitit 2004-2005. Vendimi paraqet një strukturë thuajse të ngjashme me vendimet e viteve të fundit, dhe vlen për t’u theksuar se: së pari, pjesë të këtij vendimi janë bërë jurisprudenca e GJDBE dhe Komisionit Evropian, kryesisht në aspekte të analizës së çfarë përbën pozitë dominuese, referohen çështje si AKZO dhe Hoffman La-Roche, General motors, United Brands, etj; Gjithashtu, për ilustrim përmendim vendimin Nr.952, datë 28.12.2022, i cili është shembull sa i përket referencave që KK ka bërë si në Marrveshjen e Stabilizim Asociimit, por edhe në legjislacionin e Bashkimit Evropian, si dhe jurisprudencën e GJDBE.[18] Përpos tij, gjithashtu përmendim vendimin Nr.693, datë 14.05.2020[19], vendim Nr. 1091, Datë 01.07.2024.[20]
- Referimet në praktikën e huaj, e veçanërisht në praktikën e GJDBE-së, janë të mirëpritura e cila ndonëse ende jo detyruese për vendin tonë, përbën praktikisht acquis në frymën e së cilës është hartuar edhe kuadri rregullues i konkurrencës. Megjithatë, mbetet e paqartë fuqia qe ka referimi në prakitkën e Komisionit Evropian veçanërisht në ato raste kur kjo praktikë është rrëzuar apo nuk është konfirmuar ende nga vendimmarrja e GJDBE.
- Më tej, konstatohet se një pjesë e madhe e çështjeve të analizuara i referohen, përkatësisht shkeljes së parashikuar në nenin 9, pika 2, “a) vendosja, në mënyrë të drejtpërdrejtë ose të tërthortë, e çmimeve të padrejta të blerjes ose shitjes apo e kushteve të tjera të padrejta të tregtimit”. Pra në makro, shkeljet e evidentuara gjatë hetimeve të kryera lidhen kryesisht me çmimet e padrejta, kjo pasi në pjesën më të madhe të tregjeve kemi të bëjmë me monopole/tregje oligopolistikë dhe me një sërë pengesash administrative /teknike /ekonomike/ligjore në hyrje. Për ilustrim, janë përzgjedhur dy raste, së pari Vendimi nr. 572, datë 22.11.2018, ku është marrë në analizë ndërmarrja “EKMA Albania” SHPK, e cila operon e vetme në tregun e qiradhënies së ambienteve për magazinimin dhe tregtimin e produkteve Agro – Ushqimore në qytetin e Tiranës, është vënë re nga ana e Komisionit të Konkurrencës se ka maksimizuar fitimet nëpërmjet vendosjes së çmimeve eksesive. Për të vlerësuar sjelljen u morën në analizë treguesit financiarë të një ndërmarrjeje që ka të njëjtën natyrë dhe objekt veprimtarie, që operon në një treg gjeografik të ndryshëm. Nga analiza krahasimore rezultoi një nivel shumë i lartë i çmimit të aplikuar nga ndërmarrja nën hetim. Një tjetër tregues i sjelljes abuzive indërmarrjes lidhej me çmimin e energjisë dhe faturimin e ujit, i cili i faturohet kësaj ndërmarrjeje me çmim 13,2 lekë/kwh, me TVSH dhe kjo e fundit ua faturon qiramarrësve me një çmim prej 20,2 lekë/këh, me TVSH.
Së dyti, Vendimi nr. 1091, datë 01.07.2024, ku është marrë në analizë tregu i importit, prodhimit dhe shitjes me shumicë të çimentos gri, ndërmarrja Antea Cement SHA ofronte çmime të ndryshme për ndërmarrjet përgjatë viteve 2019-2021. Për tre produktet e marra në analizë në tregun përkatës konstatohej se çmimi mesatar vjetor i shitjes së produkteve vinte në rritje nga viti 2019 deri në mars të vitit 2023.
- Konstatohet se në mënyrë të vazhdueshme mbështetur në praktikat e trajtuara Komisioni Evropian për konkurrencën, AK ka ndërmarrë iniciativën për të zhvilluar hetime ndaj sektorëve të veçantë të cilët kanë qenë në pozitë dominuese. Për ilustrim, i referohemi Vendimit nr. 693, datë 14.05.2020, ku është analizuar sektori i sportit të futbollit, konkretisht FSHF, si ndërmarrje që ka një pozitë dominuese ku zotëron 100% të tregut përkatës. Sipas Komisionit Europian, ekskluziviteti i një kohëzgjatjeje më të gjatë dhe për një gamë më të gjerë të të drejtave mund të kufizojë konkurrencën. Në përfundim, KK konstatoi abuzimin me pozitën dominuese të FSHF si entiteti i vetëm të cilit shteti i ka deleguar të drejtën e organizimit dhe zhvillimit të veprimtarive sportive, kombëtare e ndërkombëtare në sportin e futbollit, në lidhje me aktivitetin ekonomik që zhvillon.
- Një numër relativisht i lartë i çështjeve të analizuara për abuzim me pozitën dominuese i takojnë fushës së telekomunikacionit, për shkak të përqendrimit tejet të lartë që karakterizon këtë treg por edhe për shkak të ndikimit të drejtëpërdrejtë te konsumatorët si një produkt tashmë i konsumit të përditshëm. Për ilustrim përmendim Vendimin nr. 303, datë 16.01.2014, “Për mbylljen e hetimit të thelluar në tregun e telefonisë celulare me pakicë ndaj ndërmarrjes “Vodafone Albania” SHA dhe rekomandime për Autoritetin e Komunikimeve Elektronike dhe Postare”. Në këtë vendim është analizuar tregu i telefonisë celulare me pakicë, për shoqërinë Vodafone sha në të cilin ndonëse nuk u gjetën shkelje të llojit të abuzimit me pozitën dominuese, konstatimet e KK sugjerojnë për praninë e një sjelljeje të tillë. Disa prej tyre ishin:
- Vendosja e tarifave të ndryshme për shërbime të njëjta;
- Ҫmimet me pakicë për thirrjet jashtë rrjetit të Vodafone më të larta se çmimi mesatar për thirrjet brenda rrjetit;
- Diferenca në çmim të pajustifikueshme dhe të orientuara për të nxitur klientët që të zGJEDhin ose të qëndrojnë në rrjetin e Vodafone Club;
- Asimetria në numrin e pajtimtarëve shkakton trafik të ulët drejt operatorëve të vegjël;
- Ndërmarrja Vodafone ka pozitë dominuese në tregun rrjedhës së sipërme, pasi zotëron 100 % të tregut të shumicës (terminimi në rrjetin e vet) pa të cilin ndërmarrjet e tjera nuk mund të kryejnë thirrje në rrjetin Vodafone;
- Strategjia e ndjekur nga ky operator shkakton shqetësime për konkurrencën dhe efekte negative për konkurrencën në periudha afatgjata ndaj konkurrentëve më të vegjël.
Për sa më sipër, në mënyrë surprizuese, KK konkludoi, se Vodafone sha nuk ka abuzuar me pozitën dominuese gjatë periudhës 2011-2012, si dhe rekomandon Autoritetitin e Komunikimeve Elektronike dhe Postare të marrë masat e ndërmjetme dhe të menjëhershme, për të bërë të zbatueshme zgjidhjet e rregullimit të tregut për të parandaluar daljet nga tregu që do kishin pasoja afatgjatë. Ndonëse, KK konstatoi sa më sipër, vendimmarrje e tij nuk ishte në të njëjtën linjë me frymën e jurisprudencës së GJDBE-së, sipas së cilës në çështjen, British Gypsum Ltd 65/89 është mbajtur qëndrimi se: “Megjithëse qenia e një ndërmarrjeje në pozitë dominuese nuk mund ta ndalojë që të mbrojë interesat e saj tregtare kur cenohen dhe megjithëse kësaj ndërmarrjeje duhet t’i jepet e drejta, kur e sheh të nevojshme, të ndërmarrë hapa të arsyeshme për mbrojtjen e këtyre interesave, këto lloj sjelljesh gjithsesi nuk mund të lejohen nëse kanë si objekt forcimin e pozitës dominuese dhe abuzimin me të”.
- Vendim tjetër i cili paraqet rëndësi studimi, është Vendimi nr. 952, datë 28.12.2022, i cili fokusohet kryesisht në shkeljet si rrjedhim i “Marrëveshjes për ofrimin e shërbimeve të komunikimeve elektronike” mes Vodafone dhe Neophone. Nga pikëpamja e strukturës dhe aspektit formal, veçohet si një nga vendimet me strukturim të mirë, ku pasqyrohen fillimisht rrethanat e faktit, më pas pretendimet e secilës palë, e në vijim analiza e Komisionit të Konkurrencës. Gjithashtu arsyetimi i vendimit ka ndjekur një sërë praktikash të shteteve anëtare të BE, Komisionit Evropian dhe GJDBE.
Një rast tepër interesant i cili ka kaluar disa herë në rrugën administrative për t’u ankuar më pas në gjykatë, e së fundmi duke depozituar ankesë për abuzimin me pozitën dominuese të Vodafone.
Treg përkatës është tregu me shumicë i terminimit të thirrjeve ndërkombëtare në rrjetin cellular Vodafone Albania, cili përbën një input të domosdoshëm për operatorët e rrjeteve të tjerë, pra Vodafone zotëron monopolin e këtij tregu. Në vitin 2015 Vodafone vendosi ndaj Neophone tarifën prej 29.8 lek/min, disa fish më të lartë se tarifa e aplikuar më herët sipas kontratës. Në këtë kontekst, Vodafone nuk “akuzohet” për refuzim të kontraktimit me Neofone, por përdorimin e mekanizmave të përcaktimit të çmimit për të abuzuar me pozitën e saj dominuese, duke aplikuar çmime të ndryshme për shërbime të njëjta. Megjithatë, sipas Komisionit të Konkurrencës pavarësisht se ka konstatuar abuzim me pozitën dominuese nga Vodafone sha, ajo është parashkruar, pasi në referim të Rregullores së KE 1/2003 kompetencat e dhëna Komisionit do t’i nënshtrohen periudhave të kufizimit pesë vjet në rastin e të gjitha shkeljeve të tjera. Koha fillon të ecë në ditën në të cilën është kryer shkelja. Nga ana tjetër, GJDBE thekson se ‘periudha pesëvjeçare e parashkrimit të përcaktuar në Rregulloren nr. 2988/74 mund të ndërpritet nga një kërkesë për informacion sipas nenit 11 të Rregullores 17, me kusht që kjo kërkesë të jetë e nevojshme për hetimin ose procedurat në lidhje me shkeljen’. Rrjedhimisht, ankimet administrative pranë AKEP dhe paditë pranë Gjykatës Administrative të Shkallës së Parë Tiranë nuk mund të përbëjnë ndërprerje të periudhës së parashkrimit. Mbi pretendimin se abuzimi me pozitën dominuese nga Vodafone Albania SHA ka qenë vijues, KK ka arsyetuar se sipas legjislacionit shqiptar dhe jurisprudencës së GJDBE “barra e të provuarit të shkeljes i takon palës që pretendon shkeljen”. Për pasojë, KK nuk krijoi bindjen e plotë se abuzimi me pozitën dominuese ka vijuar edhe përtej vitit 2015, referuar jurisprudencës së GJEDNJ krahasohet me sanksionet në çështjet penale, atëherë edhe në këtë vendimmarrje të Komisionit të Konkurrencës gjen vend zbatimi i parimit ‘in dubio, pro reo’. Duke qenë se kanë kaluar më shumë se 6 vite nga momenti kur ka ndodhur shkelja e ligjit, dhe nga ana e Neophone nuk janë ndërmarrë masa për të pezulluar afatin e parashkrimit, Komisioni gjendet në pamundësi ligjore për ta sanksionuar këtë shkelje të ligjit me gjobë.
Në vijim të kësaj vendimmarrje, “Vodafone Albania SHA” ka paditur AK, me objekt: Shfuqizimi i VKK nr.952 datë 28.12.2022 “Për mbylljen e procedurës së hetimit të thelluar ndaj ndërmarrjes Vodafonë Albania SHA në tregun e shërbimeve celulare tregu me shumicë i terminimit të thirrjeve ndërkombëtare dhe dhënien e disa detyrimeve”. Gjykata Administrative e Shkallës së Parë Tiranë vendosi rrëzimin e kërkesë padisë.
- Në përfundim, për të gjitha procedurat dhe vendimmarrjet, KK duhet të mbajë parasysh standardin e zhvillimit të një procesi të rregullt ligjor të konfirmuar edhe në jurisprudencën e Gjykatës Kushtetuese, veçanërisht përmendim vendimin nr. 29/2013 të Gjykatës Kushtetuese dhe jurisprudencën tashmë të stabilizuar të GJED, në lidhje me konceptin e ‘procesit të rregullt ligjor’, i cili nuk përfaqëson një standard që duhet ruajtur vetëm në procedurat gjyqësore, por edhe në procedurat administrative. Çdo organ i pushtetit publik, gjatë ushtrimit të funksioneve të tij kushtetuese e ligjore, është i detyruar të respektojë standardet e gjithëpranuara demokratike që lidhen me procesin e rregullt, të cilat kanë gjetur pasqyrimin e tyre në Kushtetutë.
Në lidhje me standardin e arsyetimit të aktit administrativ në kuadër të procesit të rregullt ligjor, Gjykata ka pohuar se përveç elementeve formale, akti administrativ duhet të jetë i qartë dhe të përmbajë, krahas shpjegimit të situatës faktike mbi të cilën është marrë, edhe shpjegimin e përmbledhur të rezultatit të hetimit administrativ dhe të vlerësimit të provave, bazën ligjore të aktit, një shpjegim pse kushtet ligjore për zbatimin e tij plotësohen në këtë rast, si dhe në rastin e diskrecionit, shpjegimin pse diskrecioni është përdorur në mënyrën e përcaktuar.
Sa më sipër, ushtrimi i pushtetit diskrecionar me të cilin ligji ka pajisur Komisionin e Konkurrencës, duhet të jetë në përputhje me parashikimet ligjore, për rrjedhojë vendimet do duhet të kenë të gjitha të njëjtën strukturë në respektim të dispoztave ligjore që përcaktojnë procedurën, si dhe arsyetimi i vendimit do duhet të shtrihet edhe përtej kërkesës së palëve, duke qenë se vetë ligji e ka pajisur me pushtetin e iniciativës për ta filluar vetë hetimin. Gjithashtu masat/ sanksionet do duhet të jenë në përputhje me shkeljet e kryera për të qenë konform kërkesave ligjore, kjo pasi nuk mjafton vetëm referimi në jurisprudencë të GJDBE, por duhen masa konkrete në mbrojtje të palës vulnerabël, konsumatorit por edhe konkurrentëve të cilët kanë vështirësi në hyrjen në treg.
Së fundmi, në raport me sa më sipër konkludojme që:
Në mënyrë të vazhdueshme në përputhje me prioritetet e përcaktuara në MSA, AK ndërmerr dhe angazhohet aktivisht në miratimin e udhëzimeve në mbrojtje të konkurrencës sa i përket pozitës dominuese në treg.
Kërkojnë vëmendje të shtuar disa tregje specifike të cilat për nga ndarja e pjesëve të tregut përbëjnë në një pjesë të madhe të rasteve monopole apo duopole. Monitorime të vazhdueshme të sjelljes së këtyre ndërmarrjeve, monitorime të zbatimit të vendimeve të AK dhe marrja e sanksioneve në mënyrë të tillë që të sjellin efekt mbi shkelësit e konkurrencës dhe të parandalojnë përsëritjen e shkeljeve.
Në vijim, sjellim në përmbledhje të disa vendimeve kryesore të cilat janë analizuar në realizimin e këtij studimi.
- VENDIMI NR. 952, DATË 28.12.2022 – Rasti “Neofone dhe Vodafone”
RRETHANAT E FAKTIT
Ndërmarrja Neofone SHPK ka lidhur “Marrëveshje për ofrimin e shërbimeve të komunikimeve elektronike” me ndërmarrjen Vodafone Albania SHA, e cila ka hyrë në fuqi në 1 tetor 2012, me tarife 6.1 lek/min dhe ka vijuar deri më 10.04.2015.
Sipas ndërmarrjes Neofone, aksesi dhe interkoneksioni në rrjetin e Vodafone Albania u ndërpre, për arsye të prishjes së marrëveshjes, pasi Vodafone për terminimin e thirrjeve ndërkombëtare të terminuara nga operatori Neofone SHPK e rriti në vlerën nga 6.1 lek/min në 29.8 lek/min, tarifë kjo e cila ishte 5 herë (480%) më e lartë se tarifa e negociuar dhe firmosur në marrëveshjen e tetorit 2012.
Neofone SHPK ka kundërshtuar rritjen e tarifës, por Vodafone Albania SHA nuk ka pranuar të ndryshojë dhe as të negociojë tarifën por ka ndërprerë aksesin. Në këto kushte Neofone SHPK është përballur me kushte të vështira tregtare, si dhe nuk ka pasur mundësi të zhvillojë aktivitetin si tranzitues i trafikut ndërkombëtar për të cilin ishte licensuar.
Në vijim, Neofone SHPK i është drejtuar AKEP për të zgjidhur mosmarrëveshjen. AKEP, me shkresë të thjeshtë, e ka njoftuar se ka vendosur mos pranimin e shqyrtimit të ankimit administrativ me argumentimin se çdo marrëveshje e lidhur ndërmjet palëve është plotësisht e ndërtuar mbi baza komerciale.
Në vitin 2015, Neofone SHPK ka kërkuar pranë Gjykatës Administrative të Shkallës së Parë Tiranë detyrimin e organit administrativ AKEP të shprehet me vendim. Gjykata ka vendosur pranimin e kërkesë padisë dhe detyrimin e palës së paditur që të nxjerrë aktin administrative, Gjykata Administrative e Apelit Tiranë, pas apelimit, në vitin 2019 ka vendosur lënien në fuqi të vendimit të Gjykatës Administrative të Shkallës së Parë Tiranë.
AKEP me vendimin nr. 35, datë 14.10.2019, ka vendosur mospranimin e ankimit për zgjidhjen e mosmarrëveshjes midis palëve, duke argumentuar se, Vodafone Albania, nuk e ka statusin operator me “Fuqi të Ndjeshme në Treg” (FNT), andaj përjashtohet ngha detyrimet e përcaktuara në ligjin nr.9918, datë 19.5.2008 “Për komunikimet elektronike në RSH” dhe AKEP nuk mund të lidhë marrëveshje aksesi/interkonkesioni me një operator tranzitues për terminimin e këtyre thirrjeve dhe as të rregullojë/përcaktojë tarifën e këtij shërbimi.
Neofone SHPK në vitin 2020 ka paditur AKEP pranë Gjykatës Administrative të Shkallës së Parë Tiranë për ndryshimin e vendimit nr.35/2019. Gjykata me vendimin nr.2345 datë 13.10.2020 ka vendosur rrëzimin e kërkesë padisë si të pabazuar në ligj dhe në prova. Ky vendim është apeluar nga Neofone SHPK dhe çështja ndodhet pranë Gjykatës Administrative të Apelit Tiranë.
Në këto kushte Neofone shpk me shkresën nr.404 prot., datë 08.09.2021 ka depozituar ankesën mbi abuzimin me pozitën dominuese të ndërmarrjes Vodafone Albania sha në ofrimin e shërbimit të terminimit të thirrjeve hyrëse ndërkombëtare pranë AK.
Argumentet e Palëve:
- Vodafone Albania SHA tarifat e aplikuar për operatorët për periudhën 30 qershor 2015 ka qenë 1 lek/min dhe 1 korrik 2015 – 2 maj 2016 ka qenë 13.24 Lek/min, e argumentuar kjo si rritje graduale e aplikuar edhe për ndërmarrjen Neofone SHPK;
- Për pasojë edhe operatorëve të tjerë që nuk kanë pranuar tarifën e re të njoftuar për rritje, iu është pezulluar shërbimi;
- Në kushtet ku Neofone SHPK nuk ka pranuar tarifën prej 29.8 lek/min e vendosur nga ndërmarrja Vodafone Albania SHA në vitin 2015 për terminimin e thirrjeve ndërkombëtare ndaj, si rrjedhojë e parashikimit të nenit 4 të Marrëveshjes, kjo marrëdhënie kontraktuale ka përfunduar në mënyrë të njëanshme;
- Vodafone Albania SHA paraqet shqetësimin se afati i ankesës dhe marrja në shqyrtim e shkeljes së pretenduar është parashkruar, duke cituar se shkelja e pretenduar ka ndodhur në vitin
- Vodafone Albania SHA është shprehur se nga ana e Neofone nuk ka patur një përpjekje konstante për të lidhur një kontratë, madje ka vetëm refuzim nga ana e tyre për negocim të tarifës.
- Neofone SHPK pretendon rritje në tarifat për terminimin e thirrjeve ndërkombëtare, në kundërshtim me kontratën e lidhur mes palëve, duke e bërë të pamundur konkurimin e kësaj ndërmarrjeje në treg, si dhe kjo shkelje ka vijuar ndër vite;
VLERËSIMI DHE VENDIMMARRJA E AUTORITETIT TË KONKURRENCËS
Sa i përket natyrës së tregut: Treg përkatës përkufizohet tregu me shumicë i terminimit të thirrjeve ndërkombëtare në rrjetin celular Vodafone Albania, cili përbën një input të domosdoshëm për operatorët e rrjeteve të tjerë (fikse dhe celulare) që t’u ofrojnë thirrje përdoruesve të rrjetit të vet drejt përdoruesve të një rrjeti celular në territorin e Republikës së Shqipërisë. Për vlerësimin e konkurrencës, treg gjeografik do të konsiderohet i gjithë territori i Republikës së Shqipërisë.
Pozita dominuese: Ndërmarrja Vodafone Albania sipas përkufizimit nga AKEP zotëron monopolin në tregun me shumicë të terminimit të thirrjeve ndërkombëtare. Vlera e indeksit HHI (Herfindahl-Hirschman Index) për periudhën nën hetim, bazuar në pjesët e tregut në rastin e një ndërmarrje me pozitë dominuese, është shumë e lartë, në vlerën 10 000. Kjo ndërmarrje në kuptim të nenit 9, të ligjit nr. 9121, datë 28.07.2003 “Për mbrojtjen e konkurrencës”, ka një pozitë dominuese duke patur 100% të tregut përkatës. Duke u bazuar në ligj dhe në udhëzimin përkatës të pozitës dominuese, por edhe në praktikat më të mira të Komisionit Europian dhe të OECD, monopoli në këtë rast Vodafone Albania SHA, është një mundësi potenciale që të shkaktojë kufizime të konkurrencës në tregun përkatës.
Analiza e sjelljes së ndërmarrjes në treg: Vodafone Albania SHA në tregun me shumicë të terminimit të thirrjeve ndërkombëtare, vihet re se: (i) tarifa e terminimit të thirrjeve ndërkombëtare të tranzituara ndaj operatorëve të cilët kishin një marrëveshje interkoneksioni me Vodafone ka qenë 6.1 lek/min deri në 30 qershor 2015, tarifë e cila ka vijuar të rritet në mënyrë graduale duke arritur në vlerën 26.5 lek/min në 1 nëntor 2019; (ii) Ndërmarrje të tjera pas rritjes së tarifës së njoftuar nga Vodafone nuk kanë pranuar dhe nuk kanë ofruar më shërbimin e tranzitimit të thirrjeve ndërkombëtare, por tarifat e rritura të njoftuara nga Vodafone kanë vijuar nga 20 lek/min në vitin 2017 deri në 26.5 lek/min në vitin 2019.
Abuzimi me pozitën: tarifa prej 29.8 lek/min e vendosur ndaj ndërmarrjes Neofone SHPK nga ndërmarrja Vodafone Albania SHA në vitin 2015 për terminimin e thirrjeve ndërkombëtare në kuptim të nenit 9, pika 2, shkronja (c) e ligjit nr. 9121, datë 28.07.2003 “Për mbrojtjen e konkurrencës”, përbën abuzim me pozitën dominuese duke zbatuar kushte të pabarabarta për veprime tregtare të njëjta me palët, duke i vendosur ato në gjendje të pafavorshme konkurrence.
Neni 673, i Kodit të Procedurës Civile të RSH, parashikon se: “Një ndërmarrje që zë një pozitë dominuese në treg, është e detyruar të kontraktojë me cilindo që kërkon një detyrim, i cili bën pjesë në objektin e veprimtarisë së saj, në përputhje me ligjet e zakonet e mira tregtare. Përfundimi i një kontrate, nuk mund të refuzohet pa një arsye të ligjshme”. Pra, me të vërtetë Vodafone Albania SHA nuk ka refuzuar në dukje që të kontraktojë me Neofone, por ka përdorur mekanizmat e përcaktimit të çmimit për të abuzuar me pozitën e saj dominuese, duke aplikuar çmime të ndryshme për shërbime të njëjta. Në të njëjtën kohë, mënyra e vetme në të cilën mund të kryhej hetimi ishte përmes analizës së çmimeve të kontratave të ndryshme midis Vodafone Albania SHA dhe operatorëve të tjerë të cilët kërkonin të ofronin shërbimin e terminimit, pasi vetë ankesa e ndërmarrjes Neofone SHPK në thelb kishte të bënte me çmimin e ofrimit të shërbimit të terminimit të thirrjeve ndërkombëtare.
Ndikimi te konsumatori: AK gjatë hetimit të thelluar ka konstatuar se në tregun me shumicë të termininimit të thirrjeve ndërkombëtare, nuk kemi treg pakicë. Neofone (ndër të tjerë) është përfituesi i shërbimit me shumicë të ofruar nga Vodafone. Shërbimi i aksesit dhe terminimit të thirrjeve me shumicë shitet nga Vodafone Albania SHA tek NeofoneSHPK, dhe nuk përdoret nga Neofone SHPK si input për të ofruar shërbime me pakicë për pajtimtarët e tij. Zinxhiri i tregtimit në tregun e brendshëm (në RSH) përfundon tek Neofone SHPK. Në këtë rast, në kuptim të ligjit dhe praktikës, me “konsumator” do të kuptohet ndërmarrja Neofone SHPK.
Parashkrimi i së drejtës: Marrëveshja mes Neofone SHPK dhe Vodafone Albania SHA ka përfunduar në datën 10.04.2015, pra kanë kaluar më shumë se 6 vite nga momenti kur ka ndodhur shkelja e ligjit, deri në momentin kur ndërmarrja Neofone SHPK paraqiti ankimin pranë Autoritetit të Konkurrencës. “Marrëveshja e stabilizim asociimit ndërmjet Komuniteteve Europiane e shteteve të tyre anëtare dhe Republikës së Shqipërisë”, e ratifikuar nga Kuvendi i Republikës me ligjin nr. 9590, datë 27.07.2006, në Titullin VI “Përafrimi i legjislacionit, imponimi i ligjeve dhe rregullat e konkurrencës”, nenin 70, pika 1 parashikon se: “Palët njohin rëndësinë e përafrimit të legjislacionit ekzistues shqiptar me atë të Komunitetit dhe zbatimin e tij me efektivitet. Shqipëria do të përpiqet të sigurojë që ligjet e saj ekzistuese dhe legjislacioni i ardhshëm të shkojë gradualisht drejt përputhjes me acquis e Komunitetit. Shqipëria do të sigurojë që legjislacioni ekzistues dhe i ardhshëm të zbatohet dhe imponohet si duhet.”
Rregullorja KE 1/2003 “Mbi zbatimin rregullave të konkurrencës të parashikuara nga nenet 81 e 82 të Traktatit për Funksionimin e BE”, në Kreun VII parashikon “Afatet e parashkrimit”. Për specifikën e shkeljeve në fushën e konkurrencës, Rregullorja nuk parashikon afate parashkrimi në lidhje me hetimin, por vetëm në lidhje me afatet për vendosjen e gjobave dhe të vjeljes së tyre. Neni 25 i Rregullores, parashikon se: “Kompetencat e dhëna Komisionit11 nga nenet 2312 dhe 2413 do t’i nënshtrohen periudhave të mëposhtme të kufizimit: tre vjet në rast të shkeljeve të dispozitave në lidhje me kërkesat për informacion ose kryerjen e inspektimeve; pesë vjet në rastin e të gjitha shkeljeve të tjera. Koha fillon të ecë në ditën në të cilën është kryer shkelja. Megjithatë, në rast të shkeljeve të vazhdueshme ose të përsëritura, koha fillon të ecë në ditën në të cilën shkelja pushon.”
Direktiva e BE-së për Veprimet për Dëmet nga Shkelja e Konkurrencës (“EU Directive on Antitrust Damages Actions”), në nenin 10(2) parashikon se afati i parashkrimit (i cili duhet të jetë së paku pesë vjet) “nuk fillon derisa shkelja të pushojë”.
Gjykata e Drejtësisë së Bashkimit Evropian në Vendimin C-267/20, “Volvo dhe DAF Trucks” sqaron se “afatet e parashkrimit fillojnë vetëm kur shkelja e ligjit të konkurrencës ka pushuar dhe kur paditësi është në dijeni ose pritet në mënyrë të arsyeshme të jetë në dijeni të (i) ekzistencës së një shkeljeje të rregullave të konkurrencës, (ii) ekzistencës të dëmit, (iii) lidhjen shkakësore midis shkeljes dhe dëmit dhe (iv) identitetin e shkelësit.”
Legjislacioni i BE dhe praktika e GJED është adoptuar edhe nga Autoriteti i Konkurrencës përmes aktit-nënligjor Udhëzues nr. 3, datë 26.06.2019 “Mbi dëmet që shkaktohen dhe veprimet që ndërmerren kur shkelen dispozitat e Ligjit nr. 9121, datë 28.07.2003 “Për mbrojtjen e konkurrencës”, (Direktiva 2014/104/EU e Parlamentit Evropian dhe e Këshillit e datës 26 nëntor 2014 “Mbi disa rregulla që rregullojnë veprimet për dëmet e ligjit kombëtar për shkelje të dispozitave të ligjit të konkurrencës të Shteteve Anëtare dhe të Bashkimit Evropian” (OJ L 349, 5.12.2014). Neni 10 i Udhëzimit, me titull “Afati i parashkrimit” udhëzon që: “1. Në çdo rast, mund të përcaktohen rregulla për afatin e parashkrimit lidhur me veprimet që ndërmerren për kompensimin e dëmeve. Këto rregulla përcaktojnë kur fillon afati i parashkrimit, kohëzgjatja dhe rrethanat nën të cilat afati është ndërprerë ose pezulluar. 2. Afati i parashkrimit nuk fillon të llogaritet përpara se shkelja e ligjit të konkurrencës të ketë pushuar dhe paditësi të ishte në dijeni ose prezumohet se mund të ishte në dijeni: a) të sjelljes dhe të faktit se kjo sjellje përbën shkelje të ligjit të konkurrencës; b) të faktit se shkelja e ligjit të konkurrencës i shkaktoi dëm; dhe c) të identitetit të shkelësit.”
Sakaq, në vijim nga analiza e AK, rezulton qartë se ndërmarrja Neofone SHPK ka pasur një interes të vazhdueshëm për të marrë të drejtën e pretenduar ndaj Vodafone Albania SHA; ajo herë pas here i është drejtuar respektivisht rregullatorit sektorial AKEP dhe më pas edhe juridiksionit gjyqësor në lidhje me këtë, por nuk i është drejtuar asnjëherë Autoritetit të Konkurrencës, në respekt të ligjit nr.9121, datë 28.07.2003 “Për mbrojtjen e konkurrencës”, deri në vitin 2021. Rrjedhimisht, ankimet administrative pranë AKEP dhe paditë pranë Gjykatës Administrative të Shkallës së Parë Tiranë nuk mund të përbëjnë ndërprerje të periudhës së parashkrimit, edhe sikur për këtë t’i referoheshim acqui të BE dhe afatit pesë vjeçar.
Nga ana tjetër, GJED thekson se “periudha pesëvjeçare e parashkrimit të përcaktuar në Rregulloren nr. 2988/74 mund të ndërpritet nga një kërkesë për informacion sipas nenit 11 të Rregullores 17, me kusht që kjo kërkesë të jetë e nevojshme për hetimin ose procedurat në lidhje me shkeljen” (Vendimi Gjykatës Evropiane të Drejtësisë, Çështja T-213/00, CMA CGM kundër Komisionit, [2003] E.C.R. II-913).
Edhe Ligji gjerman i Konkurrencës (Gesetz gegen Ëettbeëerbsbeschränkungen – GËB), Seksioni 33h “Afatet e Parashkrimit”, parashikon se “(6) Afatet e parashkrimit për një ankim sipas nenit 33(1) ose nenit 33a(1) do të pezullohen nëse: 3. paditësi ka ngritur padi kundër shkelësit për sigurimin e informacionit ose dorëzimin e provave sipas nenit 33g.”
Ndërmarrja Neofone SHPK nuk paraqiti asnjë provë se i është drejtuar në periudhën 2015-2021 ndërmarrjes Vodafone Albania SHA me shkresë apo edhe me postë elektronike për t’i kërkuar informacione apo prova në lidhje me çështjen. Gjatë kësaj periudhe ajo as nuk i është drejtuar ndonjë institucioni publik apo gjyqësor me një kërkesë të ngjashme.
Përsa i takon konceptit të “shkeljes së vazhdueshme” apo “vijuese”, ajo në legjislacionin dhe doktrinën europiane identifikohet me togfjalëshin “Shkelje Vijuese e Vetme” (ShVV).
Sipas praktikës së Komisionit Europian (Rasti C-49/92 P “Komisioni v. Anic Partecipazioni SpA”, paragrafi 8), që një grup marrëveshjesh dhe/ose praktikash të bashkërenduara të konsiderohen si një ShVV, ato duhet të jenë të ndërlidhura nga: 1) një lidhje objektive, pra ekzistenca e një objektivi të përgjithshëm, dhe 2) një lidhje subjektive, pra ndërgjegjësimi për pjesëmarrjen në një marrëdhënie të paligjshme.
Për të përcaktuar ekzistencën e një objektivi të përgjithshëm që ndërlidh një sërë praktikash kundër konkurrencës, Komisioni (shiko Çështjet “T-104/95 Cimenteries CBR dhe të tjerët v. Komisionit”, paragrafi 4123 dhe çështjet e bashkuara T-101/05 dhe T-111/05 BASF AG dhe UCB SA v. Komisionit, paragrafet 180-181) duhet vërtetojë se: 1) këto praktika ndajnë tipare të përbashkëta, d.m.th. kanë një lidhje identiteti, dhe 2) kanë natyrë plotësuese, d.m.th. ekziston një lidhje e komplementaritetit. Përveç ekzistencës së një objektivi të përgjithshëm (lidhje objektive), karakterizimi i ekzistencës së një Shkelje Vijuese të Vetme kërkon një shfaqje të vetëdijes së pjesëmarrësve se ata marrin pjesë në një komplot më të gjerë. Ky kriter mbulon dy aspekte: 1) nëse ndërmarrja synon të kontribuojë me sjelljen e saj në objektivin e përgjithshëm të ndjekur nga pjesëmarrësit në shkeljen e ligjit, dhe 2) nëse ndërmarrja ka dijeni për veprimet e paligjshme të pjesëmarrësve të tjerë në funksion të të njëjtit objektiv, ose ka mundur të parashikojë në mënyrë të arsyeshme se veprimet e tilla të paligjshme do të kishin ndodhur. Sipas Gjykatës së Përgjithshme, “secila nga format e sjelljes që përfshin shkeljen e vetme dhe të vazhdueshme të ligjit duhet domosdoshmërisht të karakterizohet si një shkelje e veçantë” (Vendimi i Gjykatës së Drejtësisë në çështjen C-697/19 P, Sony Corporation dhe Sony Electronics v. Komisioni, C-698/19P). AK sjell në vëmendje se, mbi pretendimin se abuzimi me pozitën dominuese nga Vodafone Albania SHA ka qenë vijues, sipas legjislacionit shqiptar dhe jurisprudencës së GJED “barra e të provuarit të shkeljes i takon palës që pretendon shkeljen” (Vendimi i Gjykatës së Përgjithshme i 26 janarit 2022, çështja Intel Corporation Inc v. Komisionit Evropian).
Nga analiza e provave të siguruara prej hetimit të thelluar dhe, në dritën e praktikës së Komisionit Europian e të GJED, Komisioni i Konkurrencës nuk krijon bindjen e plotë se abuzimi me pozitën dominuese nga ana e Vodafone Albania SHA ka vijuar edhe përtej vitit 2015. Duke pasur parasysh edhe se, masa e sanksionit administrativ që parashikon ligji nr.9121, datë 28.07.2003, “Për mbrojtjen e konkurrencës”, sipas jurisprudencës së GJEDNj krahasohet me sanksionet në çështjet penale, atëherë edhe në këtë vendimmarrje të Komisionit të Konkurrencës gjen vend zbatimi i parimit “in dubio, pro reo” (GJED, Vendimi i C-625/13 P.Villeroy & Boch AG v. Komisionit).
Vendimi i Komisionit: Megjithëse konstaton se sjellja e Vodafone Albania SHA, përbën abuzim me pozitën dominuese, në kuptim të ligjit nr.9121, datë 28.07.2003 “Për mbrojtjen e konkurrencës”, Komisioni gjendet në pamundësi ligjore për ta sanksionuar këtë shkelje të ligjit me gjobë, për këto arsye vendos të konstatojë abuzimin me pozitën dominuese të ndërmarrjes Vodafone Albania SHA në tregun e shërbimeve cellular dhe detyrimin e saj të mos abuzojë me pozitën dominuese veçanërisht me vendosjen e çmimeve të padrejta të blerjes ose shitjes apo e kushteve të tjera të padrejta të tregtimit, kufizimin e prodhimit, tregjeve ose zhvillimit teknik, zbatimin e kushteve të pabarabarta për veprime tregtare të njëjta me palët, vendosjen e kushteve për lidhjen e kontratave me palët e tjera, që këto të fundit të pranojnë detyrime shtesë, të cilat, për vetë natyrën e tyre ose sipas praktikave tregtare, nuk kanë lidhje me objektin e kontratave në fjalë.
- VENDIMI NR. 572, DATË 22.11.2018 – Rasti “EKMA Albania”
RRETHANAT E FAKTIT
Ndërmarrja “EKMA Albania” SHPK operon e vetme në tregun e qiradhënies së ambienteve për magazinimin dhe tregtimin e produkteve Agro – Ushqimore në qytetin e Tiranës, pra ka pozitë dominuese për sa i përket pjesëve të tregut. Ndërmarrja vendos çmime dhe kushte të padrejta tregtimi, duke i detyruar tregtarët qiramarrës të paguajnë një çmim më të shtrenjtë të energjisë elektrike nga ai që duhet të paguajnë realisht sipas faturave të lëshuara nga OSHEE, si dhe UKT.
Nëpërmjet “kontratës tip” të qirasë të aplikuar për qiramarrësit që operojnë në këtë treg agro-ushqimor, ndërmarrja “EKMA Albania” SHPK vendos kushte diskriminuese dhe të padrejta tregtimi, aplikon kontrata, të cilat përmbajnë kushte imponuese vetëm për njërën palë të kontratës (qiramarrësin), detyron qiramarrësin të negociojë muaj për muaj për çmimin e saj, duke krijuar paqëndrueshmëri financiare për qiramarrësin dhe duke e vendosur këtë të fundit në kushte të pafavorshme konkurrence, si dhe duke e detyruar të paguaj një garanci të vlefshme me pagesën e 2 muajve, pa u marrë përsipër, as edhe një gjë nga ana e qiradhënësit.
Kjo ndërmarrje aplikon çmime shumë të larta qiraje krahasuar me mesataren e zonës gjeografike, çmimet që i mundësojnë shoqërisë një normë fitimi shumë të lartë, prej 76.1%.
Në tregun Agro – Ushqimor të qytetit të Tiranës, i cili administrohet nga ndërmarrja “EKMA Albania” SHPK nuk ka një rregullore të mirë përcaktuar dhe miratuar për organizimin dhe mirëfunksionimin e tregut, mbi bazën e së cilës të mund të monitorohet sjellja e ndërmarrjes.
VLERËSIMI DHE VENDIMMARRJA E AUTORITETIT TË KONKURRENCËS
Sa i përket natyrës së tregut: Treg përkatës do të konsiderojmë tregun e qiradhënies së ambienteve me qëllim magazinimin dhe tregtimin e produkteve Agro – Ushqimore në qytetin e Tiranës.
Pozita dominuese: ndërmarrja “EKMA Albania” SHPK ka pozitë dominuese në tregun e shërbimit të dhënies me qira të ambienteve 6 për magazinimin dhe tregtimin me shumicë të produkteve Agro – Ushqimore në qytetin e Tiranës, sipas analizës së komisionit kjo pozitë konstatohet në zotërimin 100% të pjesëve të tregut sa I përket tregut përkatës, pozitës së konsoliduar të ndërmarrjes “EKMA Albania” SHPK në treg, qëndrueshmëria e pjesëve të saj të tregut në vite (duke zotëruar 100% të tregut përkatës si e vetmja ndërmarrje prej rreth tre vitesh), mospasja e konkurrentëve në tregun përkatës, fuqia ekonomike dhe financiare e saj.
Analiza e sjelljes së ndërmarrjes në treg: Ndërmarrja “EKMA Albania” SHPK duke abuzuar me pozitën e saj dominuese në treg ka maksimizuar fitimet nëpërmjet vendosjes së çmimeve eksesive. Konkretisht, për vitin e fundit financiar 2017 ndërmarrja ka një fitim në vlerë absolute para tatimit prej 380,589,313 lekë dhe normë fitimi prej 76.1%. Norma e lartë e fitimit të ndërmarrjes “EKMA Albania” SHPK, reflekton mungesën e konkurrencës në treg.
Për të vlerësuar sjelljen e ndërmarrjes nën hetim janë marrë në analizë treguesit financiarë të një ndërmarrjeje që ka të njëjtën natyrë dhe objekt veprimtarie, atë të ofrimit të shërbimit të qirasë së ambienteve për magazinimin dhe tregtimin me shumicë të produkteve Agro – Ushqimore, por që operon në një treg gjeografik të ndryshëm, gjithashtu për të vlerësuar nivelin e çmimeve të qirave në zonën gjeografike ku ndodhet tregu Agro – Ushqimor janë marrë në analizë çmimet e qirave të ndërmarrjeve që operojnë në të njëjtën zonë gjeografike me ndërmarrjen “EKMA Albania” SHPK, por me tjetër objekt veprimtarie. Nga analiza krahasimore rezultoi një niveli shumë i lartë i çmimit të aplikuar nga ndërmarrja nën hetim.
Një tjetër tregues i sjelljes abuzive të ndërmarrjes “EKMA Albania” SHPK lidhet me çmimin e energjisë, i cili i faturohet kësaj ndërmarrjeje me çmim 13,2 lekë/këh, me TVSH dhe kjo e fundit ua faturon qiramarrësve me një çmim prej 20,2 lekë/këh, me TVSH. E njëjta sjellje vihet re dhe në mënyrën e faturimit të ujit. Sakaq,kjo sjellje përbën abuzim me pozitën dominuese kundrejt tregtarëve qiramarrës të ambienteve të kësaj ndërmarrjeje, në kuptim të nenit 9 të Ligjit 9121/2003.
Gjithashtu konstatohet se ndërmarrja “EKMA Albania” SHPK nëpërmjet “kontratës tip” të qirasë të aplikuar për qiramarrësit që operojnë në këtë treg Agro – Ushqimor vendos kushte diskriminuese dhe të padrejta tregtimi, duke i vendosur palët në pozita të pabarabarta, ku vullneti i qiradhënësit (“EKMA Albania” SHPK) i është imponuar qiramarrësve, si dhe transferon shërbimet, të cilat sipas Vendimit të Këshillit Bashkiak Nr.19, datë 9 09.04.2015 duhet të sigurohen nga vetë ndërmarrja, tek qiramarrësi, duke abuzuar, dhe duke u shkaktuar këtyre të fundit dëm ekonomik, si dhe duke i detyruar të pranojnë detyrime shtesë të cilat për vetë natyrën e tyre nuk kanë lidhje me objektin e kontratës në fjalë.
Vendimi i Komisionit: Konstatimi i abuzimit me pozitën dominuese i ndërmarrjes “EKMA Albania” SHPK dhe gjobitjen e saj për shkelje të rëndë të konkurrencës, si dhe detyrimin e saj për ti hartuar kontratat e qirasë bazuar në dispozitat e Kodit Civil (për kontratën e qirasë) për të vendosur kushte të barabarta kontraktuale në zbatim të ligjit dhe zakoneve të mira tregtare, të aplikojë çmime të arsyeshme të orientuara drejt kostos dhe çmimit mesatar të qirasë të zonës gjeografike, të jetë transparent në detajimin e zërave dhe vlerave përkatëse që përfshihen në faturën e qirasë së ambientit, të ndalojë menjëherë faturimin mbi çmimin ligjor të miratuar nga institucionet.
- VENDIMI NR. 693, DATË 14.05.2020 – Rasti i “FSHF”
RRETHANAT E FAKTIT
Komisioni filloi monitorimin në sektorin e sportit të futbollit, si treg në të cilin kryet veprimtari ekonomike mbështetur në praktikat e trajtuara nga Komisioni Europian dhe Autoritetet e Konkurrencës. FSHF është entiteti i vetëm të cilit shteti i ka deleguar të drejtën e organizimit dhe zhvillimit të veprimtarive sportive, kombëtare e ndërkombëtare, në sportin e futbollit, konform ligjit nr. 79/2017 “Për Sportin”.
FSHF është pronare e të drejtës së transmetimit të veprimtarisë futbollistike brenda dhe jashtë territorit të Republikës së Shqipërisë, me konkurrim publik. Të drejtat e transmetimit iu licensuan DIGITALB mbi baza ekskluzive, për një periudhë kohe 3 vjecare.
Nga hetimit paraprak u konstatua (i) Shitja e të drejtës audiovizive tek një operator i vetëm për një periudhë të gjatë 7 vjet, duke përfshirë në një paketë të vetme të gjithë të drejtat ekskluzive, duke u bërë përjashtuese për operatorët e tjerë; (ii) çmime të shitjes së biletave të larta krahasuar me rajonin, të pa mbështetura në një metodologji të miratuar, të cilat mund të kufizojnë konkurrencën në kuptim të nenit 9 të ligjit nr. 9121/2003;
VLERËSIMI DHE VENDIMMARRJA E AUTORITETIT TË KONKURRENCËS
Sa i përket natyrës së tregut: Treg përkatës i produktit është i gjithë aktiviteti ekonomik i FSHF me produktet/shërbimet që kryen si: shitja e të drejtës së transmetimit të eventeve sportive në të cilën përfshihen ndeshjet e kategorisë superiore, kategorisë së parë, Kupa e Shqipërisë si dhe ndeshjet e ekipeve Kombëtare; shitja e biletave, sponsorizimet, etj, ndërsa tregu përkatës gjeografik është i gjithë territori i Shqipërisë duke qenë se ky produkt tregtohet në të gjithë territorin me të njëjtat kushte.
Pozita dominuese: Konform ligjit nr. 79/2017 “Për Sportin”, Federatës Shqiptare të Futbollit i jepet një status monopol ligjor jo vetëm për organizimin dhe administrimin e aktivitetit të futbollit, por edhe për aktivitetet ekonomike të përfshira sishitja nga një njësi e vetme që zotëron të drejtat ekskluzive. Kjo ndërmarrje ka një pozitë dominuese ku zotëron 100% të tregut përkatës. Gjithashtu nisur nga pjesa e tregut, pengesat e hyrjes në treg, fuqia ekonomike dhe financiare e ndërmarrjeve, fuqia kundërvepruese e konsumatorëve dhe klubeve të futbollit dhe karakteristikat e tjera të tregut, rezulton se FSHF në tregjet përkatëse ka pozitë dominuese.
Komisioni Evropian për konkurrencën, ndër 13 sektorët më të rëndësishëm, trajton edhe Sektorin e Sportit pasi ka një rëndësi të madhe dhe ndikim të konsiderueshëm ekonomik në çdo vend edhe në BE, për pjesën që përfaqëson në PBB, për punësimin, për biznesin që bën për të drejtat e transmetimit, veçanërisht për TV duke u bërë shumë fitimprurëse. Shumica e rasteve sportive janë trajtuar sipas rregullave të antitrustit të BE-së, të cilat ndalojnë marrëveshjet dhe praktikat anti-konkurruese, si dhe abuzimin e pozitës dominuese. Këto raste kanë të bëjnë me aktivitetet e gjenerimit të të ardhurave të lidhura me sportin, të tilla si të drejtat e mediave dhe shitjet e biletave dhe aspektet rregullatore/organizative të sportit.(referim në praktikën e Komisionit)
Gjykata Evropiane e Drejtësisë vendosi që përderisa veprimtaria e kryer është një veprimtari ekonomike, e cila është e pamohueshme për sportet, ajo bie nën rregullat e Traktatit (TFEU), prandaj dispozitat e konkurrencës duhen aplikuar.
Në praktikat e vendeve të BE, Komisioni dhe Gjykatat Komunitare kanë vendosur që aktivitetet ekonomike në kontekstin e sportit të përfshihen në fushën e së drejtës së KE-së, duke përfshirë nenet 101 dhe 102 të TFEU. Kjo është konfirmuar dhe në rastin Meca Medina nga Gjykata Evropiane e Drejtësisë (Rasti C-519/04 P David Meca-Medina dhe Igor Majcen kundër Komisionit).
Analiza e sjelljes së ndërmarrjes në treg: FSHF, si pronare e të drejtës së transmetimit të veprimtarive sportive të organizuara prej saj, kërkon të shesë të drejtën televizive për “Kategoria Superiore” dhe “Kupa e Shqipërisë”, brenda territorit të Republikës së Shqipërisë, ndërkohë DIGITALB ne bazë të disa kontratave të njëpasnjëshme fiton fillimisht të drejtën transmetimit të ndeshjeve zyrtare, më pas të drejtën e transmetimit ekskluziv në RSh dhe jashtë RSH për disa vite, sipas parashikimit të kontratës.
Kontrata e licensimit e dhënë për 3 dhe 4 vjet (të njëjtit operator) bie në kundërshtim me praktikat ndërkombëtare. Komisioni Evropian, ka përcaktuar disa mjete kundër tejkalimit të të drejtave të kontratave ekskluzive në dy mënyra: (i)të drejtat ekskluzive duhet të reduktohen në fushëveprim, dhe (ii) kohëzgjatjen e ekskluzivitetit.
Në praktikën Liga e Kampioneve të UEFA-s dhe në rastet e Deutscher Fußball-Bund (DFB)-(Federata Gjermane e Futbollit) është parë se Komisioni ka pranuar kontrata me kohëzgjatje prej 3 vitesh në një kontekst ku të drejtat janë ndarë dhe u janë shitur operatorëve të ndryshëm.
Sipas komisionit, ekskluziviteti i një kohëzgjatjeje më të gjatë dhe për një gamë më të gjerë të të drejtave mund të kufizojë konkurrencën duke përjashtuar operatorët e tjerë në tregun e rrjedhës së poshtme, aq më tepër kur kemi të bëjmë me operator me pozitë dominuese në të dy tregjet. Dhënia e ekskluzivitetit absolut në aspektin e fushëveprimit dhe kohëzgjatjes të të drejtës së transmetimit tek një blerës i vetëm kufizon tregun, në rastin në fjalë ekskluziviteti I është dhënë DIGITALB.
Komisioni më pas bën një analizë të konceptit “shitje kolektive”
Në rastin e Bundesligës Gjermane, Komisioni Evropian i Konkurrencës vuri në dukje se shitja ekskluzive e të drejtave të transmetimit komercial nga Shoqata e Ligës mund të kufizojë konkurrencën mes klubeve dhe kompanive në divizionin e parë dhe të dytë Gjerman. Në këtë rast u vendosen angazhime për Shoqatën e Ligës për futjen e konkurrencës në marketingun e Bundesligës së parë dhe të dytë duke zvogëluar qëllimin dhe kohëzgjatjen e marrëveshjeve të ardhshme të marketingut për të siguruar një procedurë transparente dhe jodiskriminuese të marketingut.
Komisioni pranoi vetëm kontratat me kohëzgjatje prej 3 vitesh në një kontekst ku të drejtat janë ndarë dhe u janë shitur operatorëve të ndryshëm. Shitja e të drejtës audiovizive tek një operator i vetëm për një periudhë të gjatë dhe duke përfshirë në një paketë të vetme të gjithë të drejtat ekskluzive, përbën një sjellje përjashtuese dhe me pasojë kufizimin e tregut.
Sa i përket ekskluzivitetit, është një nga çështjet më të rëndësishme në lidhje me shitjen e përbashkët dhe marrjen e të drejtave së transmetimit. Në këtë fushë, Komisioni Evropian i Konkurrencës ka miratuar tre vendime që i referohen: “UEFA Champions League”; “Ligës Gjermane të Futbollit”; dhe “Ligës së Futbollit Anglez”. Në këto vendime, Komisioni ka evidentuar: se shitja e përbashkët përbën një kufizim të konkurrencës në kundërshtim me nenin 101 (1) të TFEU -së, meqë pengon konkurrencën midis klubeve në kuptimin e marketingut të të drejtave të tyre individualisht dhe prandaj mund të pengojnë konkurrencën midis klubeve në aspektin e çmimeve, risi, shërbime dhe produkte të ofruara për tifozët. Shitja e përbashkët u pranua nga Komisioni në bazë të nenit 101 (3) të TFEU-së, me disa masa të caktuara në case by case. Në veçanti, Komisioni kërkoi modifikime dhe angazhime të caktuara, duke përfshirë p.sh.: një kohëzgjatje të shkurtër dhe një fushë të kufizuar për të drejtat ekskluzive mbi bazë të një procedurë transparente.
Kontratat e lidhura ndërmjet FSHF dhe Digitalb janë “kontrata ekskluziviteti” mbi kategoritë kryesore të ndeshjeve por edhe mbi “Highlitet”. Komisioni gjithashtu vëren se ka një ndërlidhje të interesave pasurore të përfaqësuesve ligjore të FSHF me pjesëmarrjen e tyre në aksionet e shoqërisë DIGITALB.
Krijimi i Ligës Profesioniste sipas modelit të vendeve Evropiane është i domosdoshëm për të pasur transparencë ndërmjet klubeve dhe Federatës. Liga Profesioniste është një organizatë në të cilat marrin pjesë Presidentët e klubeve që përfaqësohen në kompeticion si “Kategoria Superiore” dhe “Kupa e Shqipërisë”. Liga është ajo që mbron interesat e klubeve dhe monitoron vendimet që FSHF jep dhe që prek interesat e tyre ekonomike apo sportive.
Vendimi i Komisionit: Konstatimin e abuzimit me pozitën dominuese të FSHF si entiteti i vetëm të cilit shteti i ka deleguar të drejtën e organizimit dhe zhvillimit të veprimtarive sportive, kombëtare e ndërkombëtare në sportin e futbollit, në lidhje me aktivitetin ekonomik që zhvillon, në drejtim të shitjes së të drejtave të transmetimit televiziv; shitjes së biletave të ndeshjeve të ekipeve kombëtare; sponsorizime dhe reklama, shoqëruar kjo edhe me një sërë kushtesh dhe detyrimesh për të ndaluar abuzimin me pozitën dominuese të FSHF .
- VENDIMI NR. 1091, DATË 01.07.2024 – Rasti i Tregut të Ҫimentos
RRETHANAT E FAKTIT
Leja minerare jepet nga Qendra Kombëtare e Biznesit, në përputhje me ligjin nr. 10 081, datë 23.02.2009 “Për licencat, autorizimet dhe lejet në Republikën e Shqipërisë”, sipas procedurës së konkurrimit publik, për zonat e publikuara, sipas programit të veprimit dhe planit vjetor minerar dhe/apo shqyrtimit të plotësimit të kushteve të lejimit për zonat e hapura, sipas procedurës “I pari në kohë, i pari në të drejta”. Prodhuesit dhe importuesit e çimentos në Shqipëri duhet të pajisen me leje mjedisore për instalimet e tyre. Ndërmarrjet të cilat kërkojnë të ushtrojnë veprimtari në tregun e prodhimit të çimentos ndeshen me barriera të larta ligjore në hyrje, pasi për tu pajisur me leje përkatëse minerare për shfrytëzimin e mineraleve ndërtimore, duhet ti nënshtohen procedurës së konkurrimit publik (prokurim publik koncesion);
Në tregun e çimentos në Shqipëri operojnë katër ndërmarrje prodhuese që janë: Antea Cement SHA, Elbasan Cement Factory SHPK, Fushe Kruja Cement Factory SHPK dhe Colacem Albania SHPK si dhe dy ndërmarrje importuese të produktit, përkatësisht ndërmarrjet: Eurotech Cement SHPK dhe Bërdica Cement SHPK. Referuar indeksit të përqendrimit HHI rezulton se nëntregu i prodhimit dhe shitjes së produktit çimento gri 32.5R me thasë dhe produktit çimento gri 42.5R me thasë është një treg shumë i përqendruar, për faktin se janë vetëm 4 ndërmarrje të cilat prodhojnë këtë produkt.
VLERËSIMI DHE VENDIMMARRJA E AUTORITETIT TË KONKURRENCËS
Sa i përket natyrës së tregut: Tregu përkatës në këtë rast është tregu i importit, prodhimit dhe shitjes me shumicë të çimentos gri, i ndarë në nën tregje, ndërsa tregu përkatës gjeografik do të konsiderohet territori i Republikës së Shqipërisë.
Pozita dominuese: Sa më sipër konstatohet se struktura e tregut të prodhimit dhe shitjes së çimentos gri ka karakteristika e një tregu oligopol si: numër i vogël ndërmarrjesh, barriera të larta për hyrje, fuqi të vendosjes së çmimeve nga një ndërmarrje me pozitë dominuese e cila mund të luajë rolin e një lideri dhe ndërvarësia e firmave për të përshtatur sjelljen e tyre si ndjekës të liderit, kjo do të thotë se ndërmarrjet mund të aplikojnë përqendrim të njëanshëm të fuqisë në treg (unilateral market power).
Fuqia e njëanshme e tregut dhe niveli i lartë i përqëndrimit të tregut nuk janë domosdoshmërisht të lidhura me pozicionin e një ndërmarrje të vetme. Një treg me një numër të vogël ndërmarrjesh të cilat mbrohen nga barrierat e larta në hyrje (një treg oligopol), mund të karakterizohet nga fuqia e konsiderueshme e tregut. Një mekanizëm me të cilin kjo fuqi tregu (unilateral market poëer) mund të shfaqet është sjellja e koordinuar. Megjithatë, fuqia e njëanshme e tregut mund të gëzohet nga një numër ndërmarrjesh edhe kur ato veprojnë në mënyrë të pavarur, megjithëse të vetëdijshme për praninë e njëra-tjetrës -të ashtuquajturat “oligopole të pakoordinuara”.
Sa më sipër nga ana e Komisionit u realizuan inspektimeve të njëkohshme (të befasishme), në të njëjtën kohë në 4 (katër) prej ndërmarrjeve me pjesë më të mëdha tregu: Antea Cement SHA, Colacem Albania SHPK, Fushe Kruja Cement Shpk, Eurotech Cement Shpk, të cilat ushtrojnë veprimtari në tregun e prodhimit, importit dhe shitjes me shumicë të çimentos. Në vazhdim u kryen inspektimet në ndërmarrjet e tjera që ushtrojnë veprimtari në këtë treg.
Pozita dominuese Një nga kriteret kryesore, që përcaktojnë pozitën dominuese në treg është pjesa e tregut që zënë ndërmarrjet në tregun përkatës. Përvoja e vendeve të Bashkimit Europian udhëzon, që pozita dominuese nuk është e mundur nëse pjesa e tregut përkatës të ndërmarrjes është më e vogël se 40%. Eksperienca sugjeron se sa më e madhe të jetë pjesa e tregut dhe sa më e gjatë periudha që ndërmarrja zotëron një pjesë të tillë tregu, aq më e mundur është që ky element të jetë një tregues i rëndësishëm për një pozicion dominues dhe të justifikojë në rrethana të caktuara ndërhyrjen e Autoritetit.
Çështja United Brands2, e njohur gjithashtu si Rasti 27/76 i Gjykatës Evropiane të Drejtësisë (GJED), është një vendim historik në ligjin e konkurrencës të BE-së që përfshin United Brands Company (UBC), e njohur kryesisht për markën e saj të bananeve Chiquita, e cila ishte furnizuesja kryesore e bananeve në Evropë. Komisioni Evropian (KE) akuzoi UBC-në për abuzim me pozitën e saj dominuese në treg duke shkelur nenin 86 të Traktatit të Romës (tani neni 102 i TFEU), i cili ndalon një abuzim të tillë. KE identifikoi disa praktika kundër konkurrencës nga UBC: …ndër të tjera UBC fiksoi çmimet e bananeve çdo javë, duke ngarkuar çmime më të larta në shtete të ndryshme anëtare. UBC vendosi çmime të padrejta për klientët në Bashkimin Ekonomik Belgo-Luksemburg, Danimarkë, Holandë dhe Gjermani. GJED ra dakord me gjetjet e KE. GJED hodhi poshtë pretendimin e UBC se tregu i produktit përkatës duhet të konsiderohet si “tregu i frutave të freskëta në tërësi”. Në vend të kësaj, për shkak të karakteristikave unike dhe elasticitetit të kryqëzuar të kërkesës për banane, tregu u përcaktua në mënyrë specifike si tregu i bananeve. UBC zotëronte rreth 40- 45% të tregut të bananeve të BE-së, të cilin GJED e konsideroi të mjaftueshme për të përbërë një “pozicion dominues”. Ky rast konsiderohet si një nga më të rëndësishmit në të drejtën evropiane të konkurrencës, duke theksuar rëndësinë e ruajtjes së konkurrencës së ndershme dhe pasojat e abuzimit me pozicionin dominues në treg. Ai vendosi një precedent për mënyrën se si dominimi i tregut dhe praktikat antikonkurruese vlerësohen brenda BE-së.
Ndërmarrja Antea Cement SHA zotërn pjesën më të madhe të tregut të shitjes me shumicë të çimentos brenda vendit për vitet 2019-2022. Edhe për 3 mujorin e parë të vitit 2023, pjesa e tregut të shitjes me shumicë brenda vendit mbetet e lartë me , mbi kufirin 40% i cili është një nga treguesit e një ndërmarrje me pozitë dominuese në treg.
Tjetër aspekt, është ai I fuqisë kundërvepruese të blerësve, sipas së cilës një ndërmarrje me pjesë të madhe tregu nuk mund të veprojë e pavarur nga klientët që zotërojnë fuqi të mjaftueshme tregu. Një fuqi e tillë kundërvepruese, blerëse mund të vijë si rezultat: i numrit të klientëve ose rëndësisë së tyre tregtare për ndërmarrjen me pozitë dominuese; i aftësisë së tyre për të kaluar drejt furnizuesve të tjerë konkurrentë. Në rastin tonë klientët kanë mundësi për të kaluar drejt furnizuesve të tjerë konkurrentë. Dhe në këtë rast, në kushtet e mungesës së konkurrencës potenciale, në raste të caktuara, blerësit nuk kanë fuqi të lartë kundërvepruese.
Sa i përket fuqisë ekonomike dhe financiare, referuar të dhënave ekonomike të ndërmarrjes Antea Cement SHA rezulton se nga viti 2019 në vitin 2022 ka patur rritje të të ardhurave dhe të fitimit të ndërmarrjes, me një normë fitimi nga 7.1% në vitin 2019 në 11.9% në vitin 2022. Këto norma fitimi janë më të larta se të ndërmarrjeve të tjera në treg për periudhën e hetimit.
Produktet që ndërmarrja Antea Cement SHA prodhon dhe tregton janë homogjene me produktet e ndërmarrjeve të tjera që operojnë në treg.
Duke marrë parasysh sa më sipër arsyetuar ndërmarrja Antea Cemen SHA, vlerësohet me pozitë dominuese në tregun e shitjes me shumicë të çimentos gri brenda vendit, përkatësisht për çimento 32.5 R me thasë, për vitet 2019-2022, dhe çimento 42.5 R rifuxho, për vitet 2021-2022.
Analiza e sjelljes së ndërmarrjes në treg: Ndërmarrja Antea Cement SHA ofron çmime të ndryshme për ndërmarrjet e tjera, por këto çmime janë të përafërta, (me një diferencë nga 0.2 në 1.5 euro/ton) për vitet 2019-2021. Në vitin 2022 dhe periudhën janar – mars 2023 ka një diferencë më të madhe ndërmjet çmimeve mesatare të shitjes të ndërmarrjeve. Pra Antea Cement SHA duke zbatuar kushte të pabarabarta për veprime tregtare të njëjta me klientët e saj, i vendos ato në kushte të pafavorshme konkurrence, sjellje e cila bie në kundërshtim me nenin 9, pika 2, gërma c), të ligjit nr. 9121/2003.
Nga krahasimi i kostos mesatare mujore të prodhimit me çmimin mesatar mujor të shitjes për ndërmarrjen Antea Cement SHA vërehet se kosto mesatare mujore e prodhimit për produktet çimento gri 32.5 R me thasë, çimento gri 42.5 R me thasë dhe çimento gri 42.5 R rifuxho ka luhatje të vazhdueshme gjatë periudhës së hetimit, ndërsa çmimi mesatar mujor i shitjes luhatet më pak. Gjithashtu vërehet se ka diferencë të konsiderueshme midis çmimit mesatar mujor të shitjes sipas tipeve të çimentos dhe kostos totale mesatare mujore të prodhimit të çimentos.
Diferenca midis çmimit mesatar vjetor të shitjes së çimentos me koston mesatare vjetore të prodhimit të çimentos, për vitet 2019-2022, rezulton të jetë nga 34% – 64% për produktin çimento gri 32.5 R me thasë, nga 30% – 62% për produktin çimento gri 42.5 R me thasë dhe nga 40 % -75% për produktin çimento gri 42.5 R rifuxho.
Për rrjedhojë, marzhi i fitimit për tre tipet e çimentos për vitet 2019 dhe 2020 është mbi 40%, marzh i cili është eksesiv. Ai ka një rritje të ndjeshme nga viti 2019 në vitin 2020, ndërsa pas vitit 2020 deri në mars të vitit 2023 marzhi i fitimit paraqitet në rënie, por mbetet mbi 20% për të gjithë periudhën e hetimit.
Termit “çmime të padrejta” i është referuar Gjykata Europiane e Drejtësisë dhe Komisioni Europian, në rastin e çmimeve eksesive (diferenca eksesive midis kostos totale të produktit dhe çmimit përfundimtar të shitjes). Referuar rasteve të trajtuara nga Komisioni Europian dhe Gjykata Europiane e Drejtësisë, çmim eksesiv është çmimi që nuk ka lidhje të arsyeshme me vlerën ekonomike të produktit. (referuar në praktikën e GJED-së)
Për tre produktet e marra në analizë në tregun përkatës (çimento gri 32.5 R me thasë, çimento gri 42.5 R me thasë dhe çimento gri 42.5 R rifuxho), vërehet se çmimi mesatar vjetor i shitjes së produkteve vjen në rritje nga viti 2019 deri në mars të vitit 2023. Ndërkohë kosto mesatare e prodhimit të çimentos sipas llojeve ka pësuar rënie në vitin 2020 krahasuar me vitin 2019, ndërsa në vitet në vijim kosto mesatare e prodhimit ka vijuar rritjen.
Pra megjithëse kosto mesatare e prodhimit të produkteve pëson rënie, çmimi mesatar i shitjes së produktit është rritur.
Sa më sipër, nga analiza e çmimeve të shitjes së ndërmarrjes Antea Cement Albania SHA, krahasimi i çmimit mesatar të shitjes me koston mesatare të prodhimit dhe krahasimi i çmimeve mesatare të shitjes së produkteve brenda dhe jashtë vendit rezulton se: ndërmarrja Antea Cement Albania SHA aplikon çmime eksesive të cilat nuk kanë lidhje të arsyeshme me vlerën ekonomike të produktit, pasi ka diferencë të konsiderueshme midis çmimit mesatar mujor të shitjes sipas tipeve të çimentos dhe kostos mesatare mujore të prodhimit të çimentos;
Vendimi i Komisionit: Konstatimin e abuzimit me pozitën dominuese të ndërmarrjes ANTEA CEMENT SHA në tregun e prodhimit dhe shitjes me shumicë të çimentos grid he gjobitjen e saj për shkelje të rëndë të konkurrencës.
- VENDIMI NR. 696, DATË 11.06.2020
RRETHANAT E FAKTIT
Terminali i Konteinerëve Durrës është i përcaktuar si një nga facilitetet e portit të Durrësit që konsiston dhe përbëhet nga kalata nr. 6 dhe sheshet korresponduese, në përputhje me Master Planin e Portit të Durrësit, miratuar me VKM nr. 546, datë 28.05.2009.
Në bazë të kontratës së koncesionit, gjatë periudhës nën hetim, ky terminal menaxhohej dhe administrohej nga ndërmarrja DCT SHA, e cila ishte poseduesja dhe administruesja e vetme e të gjithë infrastrukturës dhe faciliteteve të këtij terminali, duke qenë 100% dominues në tregun e shërbimit të ngarkim-shkarkim të anijeve konteinerike dhe aktivitetet e lidhura me to në këtë terminal, ku përfshihet edhe shërbimi i zbrazjes dhe mbushjes së konteinerëve. Kontrata e koncesionit është zgjidhur me Vendimin Gjykates Administrative të Apelit, Tiranë, nr. 370 (86- 2019-395), datë 12.02.2019.
Pavarësisht këtij vendimi ndërmarrja DCT SHA ka vazhduar të operojë në tregun objekt hetimi. Ndërmarrja Brunes SHPK ka paraqitur ankesë pranë AK lidhur me faturimin e padrejtë të shërbimit të zbrazjes dhe mbushjes së konteinerëve nga Koncesionari DCT SHA. Komisioni vendosi hapjen e procedurës së hetimit të thelluar ndaj ndërmarrjes “Durrës Container Terminal” SHA, për periudhën kohore nga 01.01.2018 deri në 30.09.2019. Komisioni i Konkurrencës vlerësoi se jemi përpara një rasti urgjence të parashikuar në nenin 44 të ligjit nr. 9121/2003, për shkak të rrezikut të kryerjes së një dëmi të rëndë dhe të pariparueshëm për konkurrencën, pasi ka të ngjarë të ketë shkelje të nenit 9 të këtij ligji. Bazuar në këtë vlerësim me 3 vendimin nr. 650, datë 03.10.2019, “Për marrjen e masave të përkohshme në tregun e shërbimit të mbushjes dhe zbrazjes së konteinerëve në Terminalin e Konteinerëve Durrës ndaj ndërmarrjes “Durrës Container Terminal” SHA”, vendosi marrjen e masës së përkohshme ndaj ndërmarrjes “Durrës Container Terminal” SHA.
VLERËSIMI DHE VENDIMMARRJA E AUTORITETIT TË KONKURRENCËS
Sa i përket natyrës së tregut: Tregu përkatës i produktit përfshin ofrimin e shërbimit të mbushjes dhe zbrazjes së konteinerëve nga ndërmarrja koncesionare DCT SHA , tregu përkatës gjeografik vlerësohet zona gjeografike e Terminalit të Konteinerëve në Portin e Durrësi.
Vlerësimi i Pozitës Dominuese: Koncesionari DCT SHA ishte posedues, operues, menaxhues dhe administrues i vetëm i infrastrukturës dhe faciliteteve të Terminalit të Konteinerëve Durrës edhe përgjatë gjithë periudhës nën hetim, duke zotëruar 100% të pjesëve të tregut përkatës; si dhe barrierat për hyrjen në treg; konkurrencën potenciale; fuqinë kundërvepruese të blerësve, bazuar në nenin 8 të ligjit nr. 9121/2003, ndërmarrja DCT SHA vlerësohet me pozitë dominuese në tregun e ofrimit të shërbimit të mbushjes dhe zbrazjes së konteinerëve.
Analiza e sjelljes së ndërmarrjes:Ndërmarrja DCT SHA duke filluar nga muaji Maj 2018 ka ofruar shërbimet e mbushjes dhe zbrazjes së konteinerëve kundrejt një tarife të vetëpërcaktuar, tarifë e cila nuk ishte e miratuar dhe nuk ishte prezent në librin e tarifave të publikuara në faqen zyrtare të APD-së. Konkretisht tarifat varionin: për mbushje/zbrazje konteineri gjenerale 20 feet një tarifë prej 120 Euro/Box; për mbushje/zbrazje konteineri gjenerale 40 feet një tarifë prej 150 Euro/Box
Këshilli Drejtues i APD-së, me anë të vendimit nr. 21, datë 15.11.2018 “Për disa ndryshime në Vendimin nr. 5, datë 02.03.2015 “Mbi përcaktimin dhe miratimin e tarifave të shërbimeve portuale në Autoritetin Portual Durrës për vitin 2015”, i ndryshuar, ka miratuar tarifat për mbushje/zbrazje konteineri gjenerale, që duhet të ishin të zbatueshme edhe për koncensionarin.
Pavarësisht këtij miratimi paraprak të tarifës nga APD që nga muaji nëntor 2018, DCT SHA nuk e ndryshoi sjelljen e saj duke vazhduar ofrimin e shërbimit të mbushjes dhe zbrazjes së Konteinerëve me të njëjtën tarifë të vetëpërcaktuar, e cila ishte me e lartë se tarifa e miratuar për këtë shërbim nga APD, konkretisht 85% më e lartë për konteinerët 20′ dhe 43% më e lartë për konteinerët 40.
Duke qenë se për ofrimin e shërbimit të mbushjes dhe zbrazjes së konteinerëve nga DCT SHA nuk ka pasur një tarifë të miratuar nga Ministrat përkatës, APD nuk ka arkëtuar asnjë të ardhur nga kryerja e këtij shërbimi. Për rrjedhojë, tarifa e alikuar nga DCT SHA është një tarifë shtesë e vendosur në mënyrë të padrejtë, e cila nuk është e miratuar dhe nuk është prezent në librin e tarifave të publikuara në faqen zyrtare të APD-së.
Vendim i Komisionit: Konstatimin e abuzimit me pozitën dominuese të ndërmarrjes “Durres Container Terminal” SHA në tregun e shërbimit të mbushjes dhe zbrazjes së konteinerëve në Terminalin e Konteinerëve Durrës, gjatë periudhës së ushtrimit të aktivitetit dhe gjobitjen për shkelje të rëndë të konkurrencës.
- VENDIMI NR. 562, DATË 25.10.2018 – Rasti i “SGS”
RRETHANAT E FAKTIT
Ndërmarrja SGS gëzon dhe zbaton të gjitha të drejtat dhe detyrimet që lindin nga Kontrata e Koncesionet “Për dhënien me Koncesion të shërbimit të kontrollit teknik të detyrueshëm të mjeteve rrugore me motor dhe rimorkiove të tyre në Republikën e Shqipërisë”, e cila ka për objekt “Financimin, ndërtimin, pronësinë, shfrytëzimin, mirëmbajtjen dhe transferimin e shërbimit te kontrollit teknik te detyrueshëm të mjeteve rrugore me motor dhe rimorkiove të tyre në Republikën e Shqipërisë.
Koncesioni është dhënë për një periudhe prej 10 vitesh dhe përfundon në 03.09.2019. Sipas kontratës, “pas një periudhe 8 vjeçare, për një zgjatje të mundshme të periudhës së Koncesionit, duke patur parasysh se Autoriteti Kontraktues mund të kërkojë zgjatjen e afatit në rastin e ekzistencës së interesit publik”, tregon se Koncesionari është pranë periudhës së rishikimit të afatit të kontratës. Ҫdo automjet i regjistruar dhe që qarkullon në territorin e RSH duhet t’i nënshtrohet kontrollit teknik periodik, sipas intervaleve dhe afateve të përcaktuara nga ligji. Kontrolli teknik periodik do të kryhet për të gjitha mjetet me motor të transportit rrugor, pasi të jetë kryer më parë kontrolli i përgjithshëm vjetor sipas udhëzimeve që nxjerr Ministria që mbulon veprimtarinë përkatëse. Koncensionari SGS ka të drejtën ekskluzive në lidhje me Shërbimin gjatë Periudhës Koncesionare dhe në përputhje me Manualin e Kontrollit të Mjeteve.
Njësia e Zbatimit të Projektit Koncensionar, duhet të monitorojë dhe kontrollojë periodikisht dhe vazhdimisht Koncensionarin lidhur me veprimtarinë e tij sipas kushteve të kontratës. Autoriteti i Konkurrencës, pasi ka kryer vlerësimin e këtij tregu ka dhënë disa rekomandime për Autoritetin Kontraktues dhe ndërmarrjen SGS.
VLERËSIMI DHE VENDIMMARRJA E AUTORITETIT TË KONKURRENCËS
Sa i përket natyrës së tregut: Tregu përkatës është shërbimi i kontrollit teknik të detyrueshëm të mjeteve rrugore me motor dhe rimorkiove të tyre në territorin e Republikës së Shqipërisë.
Pozita dominuese:Në përputhje me Kontratën Koncesionare, tregu i shërbimit të kontrollit teknik të detyrueshëm të mjeteve rrugore me motor dhe rimorkiove të tyre është treg i modelit të centralizuar (i ndarë nga shërbimi i servisit), me një ndërmarrje të vetme të ofrimit të shërbimit, ku monopoli do të vazhdojë deri në 3 Shtator 2019, me mundësi rinegociimi për periudhën në vazhdim në këtë treg.
Ndërmarrja SGS zotëron 100% të pjesëve të tij, pasi në zbatim të Kontratës Koncesionare ka ekskluzivitetin e ofrimit të shërbimit të kontrollit teknik të detyrueshëm të mjeteve rrugore me motor dhe rimorkiove të tyre, si e tillë kjo ndërmarrje është e vetme në tregun përkatës, duke zotëruar 100% të pjesëve të tregut, gjë e cila në kuptim të nenit 8 të Ligjit Nr. 9121/2003 përbën pozitë dominuese në tregun përkatës.
Vlerësimi i sjelljes së ndërmarrjes:Kjo ndërmarrje nuk e ka marrë në konsideratë Vendimin Nr. 416 datë 18.05.2016 “Për disa rekomandime për rishikimin e tarifave dhe mbi hapjen e tregut të shërbimit të kontrollit teknik të automjeteve” të Komisionit dhe vazhdon të kërkojë nga klientët e saj nënshkrimin e Deklaratës-tip, e cila në pikën 3 të saj parashikon si vijon: “SGS nuk mban asnjë përgjegjësi, të çfarëdo lloji qoftë, për çdo dëmtim që mund t’i shkaktohet automjetit në fjalë gjatë procesit të kontrollit teknik, dëmtim i cili mund të vijë si pasojë e çfarëdo problem mekanik apo elektrik në automjet”.
Ndërmarrja SGS mund të nënshkruajë rregullisht kontratën e sigurimit për përgjegjësinë profesionale me operatorët e sigurimeve në Republikën e Shqipërisë për mbulimin e dëmit të shkaktuar nga punonjësit e saj gjatë ushtrimit të kontrollit të automjeteve, por ekzistenca e kësaj deklarate-tip, pika tre e saj, bën të mundur lënien e fajit tek klientët që e nënshkruajnë këtë deklaratë për dëmet që ju shkaktohen makinave nga pajisjet, përveç punonjësve, në momentin e testimit të tyre.Klientët pa nënshkrimin e kësaj deklarate-tip, nuk mund të kryejnë kontrollin teknik të detyrueshëm të mjetit të tyre, e për rrjedhojë klienti nuk mund të përdorë mjetin e tij për qarkullim.
Kjo sjellje e ndërmarrjes me pozitë dominuese SGS në tregun e shërbimit të kontrollit teknik të detyrueshëm të mjeteve rrugore me motor dhe rimorkiove të tyre në territorin e Republikës së Shqipërisë, duke detyruar klientët e saj për të nënshkruar deklaratën-tip përpara kryerjes së kontrollit teknik të detyrueshëm të mjeteve për të përjashtuar nga përgjegjësia ndërmarrjen SGS për çdo dëmtim që mund t’i shkaktohet mjetit gjatë kontrollit teknik, përbën abuzim me pozitën dominuese në kuptim të nenit 9, pika 2, gërma (ç) të Ligjit Nr. 9121/2003.
Gjithashtu, ndërmarrja SGS, duke qenë e vetme në treg dhe pa konkurrentë potencialë të cilët mund të preknin pozitën e saj në tregun përkatës, megjithëse është në dijeni të fluksit të mjeteve që kërkojnë të kryejnë kontrollin teknik të detyrueshëm sipas ligjit, sipas raporteve të monitorimit të NJZPK nuk ka vënë asnjëherë në punë QKTL-të sipas parashikimeve të Kontratës Koncesionare për të ulur fluksin pranë QKT-ve me fluks më të lartë dhe për të shmangur radhët e gjatë të klientëve të saj, gjë e cila i vendos ata (klientët) përpara kushteve të padrejta të tregtimit nga ana e SGS-së, në kuptim të nenit 9, pika 2, gërma (a) e ligjit Nr. 9121/2003
Vendimi i Komisionit:Konstatimin e abuzimit me pozitën dominuese të ndërmarrjes “SGS Automotive Albania” SHPK në tregun e shërbimit të kontrollit teknik të detyrueshëm të mjeteve rrugore me motor dhe rimorkiove të tyre në territorin e Republikës së Shqipërisë dhe gjobitjen e saj për shkelje të konkurrencës, konkretisht të nenit 9, pika 2, gërmat (a) dhe (ç), të Ligjit Nr. 9121/2003.
- VENDIMI NR. 230, DATË 05.07.2011 – Rasti i “Kartës Alblue të ALBTELECOM”
VLERËSIMI DHE VENDIMMARRJA E AUTORITETIT TË KONKURRENCËS
Sa i përket natyrës së tregut: Tregu përkatës i produktit është tregu i ofrimit të shërbimit të telefonisë fikse me anë të kartës të parapaguar, i cili përfitohet nëpërmjet aksesit (origjinim, terminim dhe tranzitim). Tregu gjeografik përfshin territorin e Republikës së Shqipërisë.
Pozita dominuese: Ndërmarrja Albtelecom sh.a. në tregun e rrjedhës së sipërmë zotëron 100% të tregut të origjinimit, pa të cilin nuk mund të realizohet shërbimi i kartës me parapagesë të telefonisë fikse. Ka pozitë dominuese në tregun e aksesit, për shkak të pjesëve në tregun përkatës, konkurrencës potenciale, fuqisë kundërvepruese të blerësve, pengesat e hyrjes në treg, barrierat ekonomike që ekzistojnë, fuqisë ekonomike të saj dhe nga karakteristikat e tjera të tregut.
Analiza e sjelljes së ndërmarrjes në treg: Për ofrimin e shërbimit të telefonisë fikse me parapagesë janë të pajisura me “Autorizim të përgjithshëm për ofrimin e rrjeteve dhe shërbimeve të komunikimeve elektronike” nga AKEP 18 ndërmarrje. Sipas informacioneve rezulton se në treg për vitin 2011 këtë veprimtari e ushtrojnë vetëm 7 ndërmarrje. Numri i thirrjeve të origjinuara në platformën e Albtelecom nga operatorët që ofrojnë shërbimin e kartës me parapagesë në telefoninë fikse dhe të ardhurat nga ky aktivitet nuk shkojnë në përpjesëtim të drejtë. Pra, ndërkohë që numri i thirrjeve është rritur të ardhurat kanë rënë . Ky fenomen vihet re pas daljes së vendimit të AKEP-it, gjë që i ka vendosur ne vështirësi OSHKP-të.
Nga analiza e tregut vihet re se çmimi i shitjes së produktit me anë të kartës Alblue të Albtelecom është i përafërt me koston minimale të nevojshme që OSHKP-të duhet të paguajnë për realizimin e një thirrje të suksesshme
Çmimet janë në varësi të tarifave të përcaktuara në vendimin e AKEP nr.1348, tarifat e përcaktuara dhe të rritura pothuajse mbi 200%, nuk janë të orientuara drejt kostos, çka do të thotë që konkurrentët në rrjedhën e poshtme te tregut të kenë marzhe, apo hapësira për të krijuar të ardhura/përfitime nga biznesi shume të ulëta, gjë që vë në vështirësi zhvillimin e biznesit. Komisioni vlerëson se kjo dukuri, deformohet nga vendimi i AKEP për rritjen e tarifave. Pra në këtë rast sjellja e Albtelecom sha kushtëzohet nga vendimi i AKEP-it, i cili ka bërë që të kufizohen hapësirat konkuruese për operatorët OSHKP.
Vendimi i Komsionit: “Mbylljen e procedurës së hetimit paraprak në tregun e ofrimit të shërbimit të telefonisë fikse me anë të kartave me parapagesë, pasi nuk ka shenja të kufizimit të konkurrencës.”
- VENDIMI NR. 366, DATË 04.06.2015 – Rasti i “Vodafone”
RRETHANAT E FAKTIT
Pranë Autoritetit të Konkurrencës depozitohet ankesa nga Shoqëria “Plus Communication” SHA kundër ndërmarrjes Vodafone Albania për abuzim në tregun e telefonisë së lëvizshme në Shqipëri.
Sipas ankesës Vodafone ka operuar duke abuzuar me pozitën dominuese në treg edhe në periudhën 01.01.2013-31.12.2013, nëpërmjet një sjellje përjashtuese agresive me objektiv të qartë eliminimin e operatorëve të vegjël nga tregu, duke penguar në mënyrë indirekte e të pakthyeshme zhvillimin e konkurrencës në sektorin e telefonisë celulare dhe në veçanti, në tregun e pakicës. Si rrjedhim jane cënuar konsumatorët shqiptarë në një perspektivë afatgjatë.
Shoqëria “Albtelecom” SH.A ka paraqitur ankim kundër ndërmarrjes Vodafone Albania për abuzim në tregun e telefonisë së lëvizshme në Shqipëri. Sipas ndërmarrjes Albtelecom, praktikat e ndjekura nga Vodafone Albania janë antikonkurruese dhe kane si pasoje bllokimin e tregut te shërbimeve celulare ne favor te Vodafone dhe si rrjedhim, Eagle Mobile nuk ka mundur dot te rrisë pjesën e tij te tregut dhe rrezikon te përjashtohet tërësisht nga ky treg.
VLERËSIMI DHE VENDIMMARRJA E AUTORITETIT TË KONKURRENCËS
Sa i përket natyrës së tregut: Tregu përkatës i produktit përfshin të gjitha shërbimet publike të telefonisë celulare të ofruar nga kompanitë celulare në tregun e shitjes me pakicë. Zona gjeografike është territori i Republikës së Shqipërisë.
Pozita dominuese: Praktikat më të mira të vendeve të Bashkimit Europian sugjerojnë se sa më e madhe të jetë pjesa e tregut dhe sa më e gjatë periudha që ndërmarrja zotëron një pjesë të tillë tregu, aq më e mundur është që ky element të jetë një tregues i rëndësishëm për një pozicion dominues dhe të justifikojë në rrethana të caktuara ndërhyrjen e Autoritetit. Pjesët e tregut përkatës janë llogaritur bazuar në disa tregues: sipas të ardhurave (të ardhurat e gjeneruara në tregun me pakicë; të ardhura në total) dhe sipas volumit (numri i pajtimtarëve sipas pajtimtarëve aktiv dhe Karta SIM).
Ndërmarrja me pjesë më të madhe tregu për nga të ardhurat e realizuara në tregun përkatës është Vodafone me 51% të tregut në vitin 2013 dhe 50% në vitin 2012. Konkurrenti i përafërt me Vodafone, AMC rezulton me 32% të tregut.
Kompania me pjesë më të madhe tregu sa I përket të ardhurave totale të telefonisë celulare për vitin 2013 është Vodafone Albania me 50% e cila ka ulur pjesën e tregut krahasuar me vitin 2012 me 6% (në vitin 2012 ishte 55,98% në 50%3 në vitin 2013).
Duke vlerësuar kriterin sipas thirrjeve dalëse në tregun përkatës rezulton se: Ndërmarrja me pjesën më të madhe të tregut për 6 mujorin e parë të vitit 2014 dhe vitin 2013 është Vodafone me 50%, me një ulje të pjesës së tregut krahasuar me vitin 2013 me 1%. Vodafone shfaq qëndrueshmëri të pjesëve të tregut që nga viti 2011.
Duke vlerësuar kriterin sipas SMS rezulton se: për periudhën 2013-6 mujori re 2014, ndërmarrja me pjesën më të madhe të tregut është Vodafone.
Barrierat administrative: Në Shqipëri, numri i licencave është kufizuar në bazë të akteve nënligjore dhe më konkretisht me Vendim të Këshillit të Ministrave
Barrierat teknike : Spektri i radiofrekuencave është një burim natyror i kufizuar, ndërkohë që plani kombëtar i radiofrekuencave ose ndryshimi i tij miratohet nga Këshilli i Ministrave.
Barrierat ekonomike: Operatorët për tu futur në tregun e telefonisë së lëvizshme, duhet të kryejnë investime të mëdha, si për blerjen e liçensës, ashtu edhe për ndërtimin e rrjetit të tij të telefonisë celulare,etj.
Fuqia kundërvepruese e konsumatorëve dhe blerësve (konkurrentëve): Vetë struktura e tregut të Telefonisë Celulare me pakicë është e tillë, që përdoruesit që blejnë sasira të konsiderueshme shërbimi celular janë mjaft të pakët në numër. Vodafone me numrin më të madh të përdoruesve celularë zotëron përdorues me parapagesë16 93-95% të numrit të përgjithshëm të përdoruesve. Pjesa tjetër prej 5-7%, abonentët me kontratë, përdorin sasi më të mëdha të shërbimit të telefonisë celulare (me kontratë). Në këto kushte është e qartë, që përdoruesit në tregun e telefonisë celulare me pakicë, nuk zotërojnë ndonjë fuqi kundërvepruese për t’u marrë në konsideratë. Ndërmarrja Vodafone ka krijuar avantazhe në tregun e telefonisë celulare, nëpërmjet krijimit të rrjeteve të veta, klientëve përkatës (abonentët), eksperiencës në menaxhimin e tregut, emër nëpërmjet marketingut, si dhe fuqi të konsiderueshme ekonomike dhe financiare. Në këto kushte, operatorëve të rinj do t’u duhet kohë dhe mjete monetare të konsiderueshme, për t’u bërë pjesë efektive e këtij tregu.
Vodafone mbulon 99 % të popullsisë me sinjalin e rrjetit 3G.
Ndërmarrja Vodafone Albania ka pozitë dominuese në tregun e telefonisë celulare me pakicë për periudhën 2013 – 6 mujori I-rë 2014.
Sipas të Drejtës së Konkurrencës të Bashkimit Evropian: zotërimi nga ndërmarrjet i pjesëve të konsiderueshme të tregut të produktit për një farë kohe, ka shumë të ngjarë që të jetë tregues i pozitës së tyre dominuese në treg, por vetëm ky tregues nuk mund ta provojë këtë pozitë. Rasti i vetëm, kur ky tregues konsiderohet i mjaftueshëm është kur ndërmarrjet zotërojnë 50% apo më shumë të tregut të produktit. Ky vlerësim, konfirmohet edhe nga Gjykata Evropiane e Drejtësisë ne Luksemburg (GJED) në çështjen nr. 85/76, date 13.02.1979 Hofmann-La Roche, (paragrafët 39, 41):”Ekzistenca e Pozitës Dominuese mund të rrjedhe nga disa faktorë, të cilët, të mare veç e veç, nuk janë domosdoshmërish vendimmarrës, por ndërmjet këtyre faktorëve ekzistenca e një pjese të larte të tregut është shume e rëndësishme. “... megjithëse madhësia e pjesëve të tregut ndryshon nga tregu ne treg, me të vërtete mund të thuhet qe pjese të mëdha të tregut përbejnë ne vetvete, me përjashtim të rasteve të jashtëzakonshme, prove të ekzistencës se një pozite dominuese. Ky interpretim i dhënë nga gjykata shërbeu si bazë edhe për përcaktimin e përqindjes së mjaftueshme së pjesës së tregut të një ndërmarrjeje për vlerësimin e pozitës dominuese të saj vetëm mbi bazën e këtij kriteri. Konkretisht në çështjen AKZO shprehimisht të trajtuar prej po kësaj gjykate (GJED), thuhet: “Në rast të zotërimit të një pjese tregu prej të paktën 50%, Pozita Dominuese mund të prezumohet.”
Analiza e sjelljes së ndërmarrjes në treg: Gjatë raportit të hetimit paraprak, Komisioni i Konkurrencës me anë të Vendimit nr. 356, datë 31.03.2015 vendosi marrjen e masave të përkohshme ndaj ndërmarrjes Vodafone Albania SHA, të cilat duhet të zbatoheshin brenda një periudhe 30 ditore nga momenti i njoftimit të Vendimit.
“1) Vodafone Albania Sh.a ndalohet të aplikojë tarifa në nivel me pakicë që kanë efekt diskriminues për sipërmarrësit e rrjeteve të tjera celulare kombëtare: a- Sasia e minutave brenda rrjetit Vodafone Albania të përfshira në oferta/pagesë fikse të paketave tarifore nuk duhet të jetë më e madhe se sasia e minutave drejt rrjeteve të tjera celulare kombëtare; b- Përcaktimet e pikës 1.a më sipër aplikohet për të gjitha ofertat, shportat, opsionet dhe skontot të ofruara për abonentët.”
Pas këtij vendimi, Vodafone bën me dije se :1) Duke filluar nga data 27 Maj 2015 VA përditëson njërën nga paketat tarifore mujore e cila do te përmbaje këtej e tutje numër te barabarte minutash brenda dhe jashtë rrjetit. 2) Duke filluar nga data 3 Qershor 2015 VA përditëson paketën tarifore ditore e cila do te përmbaje këtej e tutje numër te barabarte minutash brenda dhe jashtë rrjetit. 3) Duke filluar nga data 12 Maj 2015 VA ka përditësuar edhe me tej një tjetër pakete tarifore mujore e cila përmban 2 here me shume minuta kombëtare.
Gjithashtu sipas VA, duke filluar prej datës 1 Maj 2015 ka njehsuar planet tarifore me parapagese Vodafone Card dhe Vodafone Club, në një plan tarifor të vetëm. Nëpërmjet kësaj iniciative thjeshtohet informacioni për pajtimtarët, rritet edhe më tej transparenca e kushteve dhe çmimeve të ofrimit të shërbimit dhe njëkohësisht adresohet shqetësimi i Komisionit te Konkurrencës në lidhje me tarifat e diferencuara për thirrjet brenda rrjetit dhe brenda grupit.
Si përfundim, referuar analizës së mësipërme, rezulton se pas rekomandimeve të dhëna nga Autoriteti i Konkurrencës ndërmarrja Vodafone Albania ka zbatuar pjesërisht vendimin pasi ka hedhur në treg një ofertë të re në të cilën ka barazuar sasinë e minutave të ofruara brenda rrjetit me ato jashtë rrjetit si dhe që nga muaji nëntor 2013 ka barazuar tarifat për thirjet standarte, por gjithësesi vazhdon të ketë në treg oferta me më shumë minuta brenda rrjetit sesa jashtë rrjetit.
Vendimi i Komsionit: “Detyrimin e ndërmarrjes Vodafone Albania për zbatimin e Vendimit nr. 356 të Komisionit të Konkurrencës të datës 31.03.2015, për marrjen e masave detyruese që të ndalojë të aplikojë tarifa në nivel pakice që kanë efekt diskriminues për sipërmarrësit e rrjeteve të tjera celulare kombëtare, për të gjitha ofertat e hedhura në treg për periudhën nga njoftimi i këtij vendimi deri në 01.07.2016 si vijon: 1- Barazimi i tarifave brenda me jashtë rrjetit me jashtë rrjetit (“on net” dhe “of net”) do të jetë për të gjitha ofertat, opsionet dhe tarifat e thirrjeve standarteve për të gjitha paketat dhe shërbimet e telefonisë celulare të shoqërisë Vodafone Albania SH.A: 2- Sasia e minutave brenda rrjetit të përfshira në ofertat/pagesë fikse të paketave tarifore nuk mund të jetë më e madhe se sasia e minutave drejt rrjeteve te tjera celulare kombëtare; 3- Gjatë procesit të ndryshimit të planeve tarifore dhe ofertave të njoftojë abonentët mbi ndryshimet në planet tarifore të thirjeve standarteve dhe ofertave. Moszbatimi i Vendimit ndëshkohet me gjobë për shkelje të rënda deri në 10 % të xhiros së vitit financiar paraadhës.”
IX. VENDIMI NR. 303, DATË 16.01.2014 – Rasti i “Vodafone”
(Përpos analizës së siguruar më sipër nga studenta Alesja Vrenozi, këtë vendim e sjellim të përmbledhur edhe nga puna e kryer prej studentit Subian Dalani) Shqyrtimin e raportit të Sekretariatit mbi hetimin e thelluar në tregun e telefonisë celulare me pakicë dhe i pretendimeve të shoqërisë “Vodafone Albania” SHA.
RRETHANAT E FAKTIT
Objekti i hetimit: Hetimi u përqendrua në sjelljen e Vodafone Albania në tregun e telefonisë celulare me pakicë, për periudhën 2011-2012, për të vlerësuar nëse kishte abuzuar me pozitën dominuese. Ankesa u paraqit nga AMC dhe Plus Communication. Pretendimet e ankuesve: Vodafone Albania akuzohej për aplikimin e tarifave diskriminuese dhe krijimin e praktikave që kufizonin konkurrencën përmes ofertave dhe fushatave publicitare. Argumentet e palëve: 1) Autoriteti i Konkurrencës – Pozita dominuese: Vodafone Albania zotëronte mbi 50% të tregut në shumicën e treguesve ekonomikë, duke përfshirë të ardhurat dhe përdoruesit aktivë, gjë që i garantonte një avantazh të konsiderueshëm në treg. – Planet tarifore: Vodafone Club dhe Vodafone Card aplikonin tarifa që favorizonin përdoruesit brenda grupit Vodafone Club dhe penalizonin përdoruesit që dilnin jashtë tij, duke krijuar një “efekt klub”. – Praktikat diskriminuese: Diferenca midis tarifave për thirrjet brenda rrjetit (on-net) dhe jashtë rrjetit (off-net) ishte e pajustifikuar nga kostot, duke ndikuar negativisht në konkurrencën. – Fushatat reklamuese: Bonuset për distributorët ishin të lidhura me promovimin ekskluziv të produkteve të Vodafone, duke kufizuar aksesin e operatorëve të tjerë te shpërndarësit. 2) Vodafone Albania – Argumentoi se praktikat tarifore ishin në përputhje me tregun dhe se ndryshimet në tarifa ishin transparente dhe të bazuara në kosto. Pretendoi se nuk kishte për qëllim të kufizonte konkurrencën dhe se sjelljet e saj ishin brenda kuadrit të ligjit për mbrojtjen e konkurrencës.
VLERËSIMI DHE VENDIMMARRJA E AUTORITETIT TË KONKURRENCËS Pozita dominuese: U konstatua se Vodafone Albania mbante një pozitë dominuese në tregun e telefonisë celulare me pakicë për periudhën 2011-2012, gjë që i imponohej të mos abuzonte me këtë pozitë. Shkeljet: Diferencimi i tarifave dhe praktikat që favorizonin shpërndarësit vetëm për promovimin e Vodafone kufizonin konkurrencën, duke rritur barrierat për operatorët e rinj dhe duke dëmtuar lirinë e zGJEDhjes për konsumatorët.
Vendimi: Hetimi u mbyll me përfundimin se Vodafone Albania kishte shkelur dispozitat e ligjit për mbrojtjen e konkurrencës. U dhanë rekomandime për rregullimin e praktikave të Vodafone dhe për mbikëqyrjen e mëtejshme nga Autoriteti i Komunikimeve Elektronike dhe Postare (AKEP).
Sanksioni: Në vendim nuk përmendet një gjobë specifike, por theksohet nevoja për ndryshim të sjelljeve të kompanisë dhe respektim të rregullave konkurruese.
Opinion: Ky vendim është një hap i rëndësishëm për mbrojtjen e konkurrencës, por kërkon ndjekje të fortë për të siguruar që rezultatet e pritshme të arrihen. Përveç ndëshkimeve potenciale, një strategji më e gjerë rregullatore mund të përfshijë lehtësimin e hyrjes në treg për operatorët e rinj dhe incentivimin e konsumatorëve për të lëvizur lirisht midis operatorëve. Në thelb, ky është një rast ku balancimi i interesave të tregut dhe konsumatorëve kërkon kujdes dhe një qasje gjithëpërfshirëse nga të gjitha palët. Vendimi ndjek linjat e së drejtës konkurruese të BE-së për sa i përket përcaktimit të pozitës dominuese dhe analizës së sjelljes abuzive. Megjithatë, ai është më i butë në ndëshkime dhe masa, çka e bën të kufizuar në ndikimin afatgjatë. |
X. VENDIMI NR. 1045, DATË 29.12.2023 – Rasti i Tregut të Prodhimit dhe Tregtimit me Shumicë të Nënprodukteve të Qumështit
(Ky vendim është përpunuar nga studentet Eligerta Braha dhe Daniela Ndoj)
Për hapjen e procedurës së hetimit të thelluar ndaj ndërmarrjeve Erzeni SHPK, Gjirofarma SHA, ADG SHPK (Lufra), SHAKA Boboshticë SHPK në tregun e prodhimit dhe tregtimit me shumicë të nënprodukteve të qumështit (djathë dhe gjalpë).
RRETHANAT E FAKTIT Sekretariati i Autoritetit të Konkurrencës në zbatim të nenit 28 të ligjit nr.9121, datë 28.07.2003 “Për mbrojtjen e konkurrencës” ka zhvilluar procedurën e monitorimt të tregut te tregëtisë me shumicë dhe pakicë të nënprodukteve të qumështit me qëllim evidentimin nëse ka ose jo shenja të kufizimit, shtrembërimit apo pengimit të konkurrencës në ketë tipologji tregu. Për mbledhjen e fakteve të nevojshme dhe me qëllimin e një hetimi të drejtë dhe objektiv në bazë të neneve 33 dhe 34 te ligjit 9121/ 2003 “ Për mbrojtjen e konkurrencës” gjatë periudhës së hetimit paraprak AK ka kërkuar të dhëna logjistike dhe informacion edhe nga institucione dhe autoritete që lidhen direkt dhe e ushtrojnë veprimtarinë e tyre në tregun e prodhimit dhe tregtimit me shumicë të nën produkteve të qumështit sikurse janë: Autoriteti Kombëtar i Ushqimit, Drejtoria e Përgjithshme e Doganave, Institiuti i Statistikave dhe Drejtoria e Përgjithshme e Tatimeve. Rezultatet e Procedurës Hetimore Nga analiza e të dhënave të administruara nga ndërmarrjet gjatë procedurës hetimore është konstatuar se tregu i prodhimit dhe tregtimit me shumicë të nënprodukteve të qumështit (djathë dhe gjalpë) zotërohet në një masë pozitë dominuese de facto nga ndërmarrjet e analizuara në ketë raport: ERZENI shpk, ADG shpk (LUFRA) dhe MIRELI shpk të cilët zënë pjesën më të madhe të madhe të shitjeve të produkteve dhe nën produkteve të qumështit me rreth 90% te tregut. Ndërmarrjet e tjera zenë një pjesë shumë të vogël në treg.
VLERËSIMI DHE VENDIMMARRJA E AUTORITETIT TË KONKURRENCËS Nga analiza e tregut nga AK ERZENI shpk, ADG shpk (LUFRA) dhe MIRELI shpk zënë pjesen më të madhe të shitjeve të produkteve dhe nen produkteve të qumeshtit me rreth 90% të tregut. Ky treg ndahet ne disa nenë tregje sikurse janë: 1) Nën tregu i prodhimit dhe tregtimit me shumicë të qumështit,gjalpit dhe djathit të lopes. 2) Nën tregu i prodhimit dhe tregtimit me shumicë të qumeshtit,gjalpit dhe djathit te deles 3) Nën tregu i prodhimit dhe tregtimit me shumicë të qumeshti, gjapit dhe djathit te dhisë. Këto ndërmarrje neëkoherence me njera-tjetren përbenin dhe zotëronin mbi mbi 90 % të tregut në raport me ndërmarrjet e tjera dhe kishin autoamtiksht edhe numrin me te larte të shitjeve.
Natyra dominuese e ndërmarrjeve ne treg Një nga kriteret kryesore, që percaktojne pozitën dominuese në treg ështe pjesa e tregut që zene ndërmarrjet në tregun përkates. Pervoja e vendeve te Bashkimit Evropian udhëzon, që pozita dominuese nuk është e mundur nëse pjesa e tregut përkates të ndermarrjes ështe me e vogel se 40%. Eksperienca sugjeron se sa me e madhe të jete pjesa e tregut dhe sa më e gjatë periudha që ndermarrja zoteron një pjesë të tille tregu, aq me e mundur ështe që ky element te jete nje tregues i rendesishem për një pozicion dominues . Në ketë rast jemi de jure dhe de facto në praktikën e pozitës dominuese pasi katër ndërmarrjet bashkë zenë mbi 90 % te tregut.
Analiza e çmimit Evidencat e grumbulluara gatë procedurës së hetimit paraprak në tregun e prodhimit dhe shitjes me shumicë të produkteve djathë i bardhë lope, djathë i bardhë dele, djathe i bardhë dhie, djathë kackavall lope, djathë kackavall dele dhe gjalpë lope, nuk përmbajnë shenja të një marrëveshje ose sjellje të bashkërenduar midis ndërmarrjeve që operojnë në ketë treg, sipas parashikimeve të nenit 4 të ligjit nr. 9121/2003, por referuar analizes së tregut të prodhimit dhe shitjes me shumicë të nenprodukteve të qumeshtit, rezulton se sjellja e ndërmarrjeve me pjesë të konsidrueshme tregu Erzeni SHPK, Gjirofarma SHA, ADG SHPK (Lufra), SHAKA Boboshticë SHPK, mund të perbëjnë abuzim me pozitën dominuese sipas nenit 9 te ligjit nr. 9121/2003.
Problematika në treg dhe ndikimi tek konsumatori Duke marrë parasysh kriteret e vleresimit të pozitës dominuese, si: pjesën e tregut të ndërmarrjeve, barrierat për hyrjen në treg, konkurrencën potenciale, fuqinë kundërvepruese të blerësve, fuqinë ekonomike dhe financiare të ndërmarrjeve, bazuar në nenin 8 të ligjit nr.9121/2003, rezulton se vetëm sipas pjesëve të tregut në nëntregje të nënprodukteve të qumështit ka ndërmarrje me pjesë të konsiderueshme tregu si Erzeni SHPK, Gjirofarma SHA, ADG SHPK (Lufra), SHA, SHAKA Boboshticë SHPK. Sipas informacioneve të administruara gjatë inspektimeve në ndërmarrjet e prodhimit dhe tregtimit me shumicë të nënprodukteve të qumeshtit ka rezultuar se çmimi i qumështit dhe për rrjedhojë edhe i nënprodukteve të tij ka pësuar rritje kryesisht gjatë vitit 2022 element i cili ndikon drejtëpërsëdrejti tek konsumatori.
Vendimi i Komisionit: Ndërmarrjet Erzeni SHPK, Gjirofarma SHA, ADG SHPK (Lufra), SHAKA Boboshtice SHPK janë gjendur në shkelje të ligjit duke abuzuar me pozitën e tyre dominuese në treg dhe duke cenuar parimet juridike-ekonomike për një konkurence të drejtë dhe ekonomi të hapur sikurse e parashikojne ligjet e vëndit tone. |
XI. VENDIMI NR. 680, DATË 14.02.2020 – Rasti “Vodafone, Albtelecom dhe Telecom Albania”
(Ky vendim është përpunuar nga studentja Elira Sylshabani)
RRETHANAT E FAKTIT Çështja ka të bëjë me masën e përkohshme për rivendosjen e konkurrencës në tregun me pakicë të shërbimeve celulare në Shqipëri. Komisioni i Konkurrencës shqyrtoi veprimet e tre operatorëve celularë (Vodafone Albania, Telekom Albania dhe Albtelecom), të cilët rritën çmimet dhe ndryshuan përmbajtjen e paketave të tyre celulare me parapagesë. Këto ndryshime u njoftuan nga operatorët në Autoritetin e Konkurrencës, dhe pati ankesa nga konsumatorët dhe organizatat e konsumatorëve, të cilët pretendonin se rritja e çmimeve ishte e pabazuar dhe pa informuar siç duhet konsumatorët. Autoriteti i Konkurrencës kreu një monitorim të tregut për të vlerësuar mundësinë e shkeljeve të rregullave të konkurrencës.
Argumentet e Palëve:
Vodafone Albania: Njoftoi paketat e reja prepaid me një rritje çmimi prej 200 lekësh dhe me ndryshime në njësitë e të dhënave (MB) dhe minutave. Gjithashtu, rriti vlerën minimale të rimbushjes në 200 lekë. Albtelecom: Po ashtu rriti çmimet e paketave me 200 lekë dhe rriti vlerën minimale të rimbushjes. Albtelecom prezantoi paketat e reja me më shumë të dhëna dhe minuta ndërkombëtare. Telekom Albania: Ka ndjekur të njëjtën linjë si operatorët e tjerë, me një rritje çmimi prej 200 lekësh për paketat e reja dhe një rritje të ofrimit të të dhënave dhe minutave ndërkombëtare. Konsumatorët dhe Organizatës e Konsumatorëve: Pati ankesa nga konsumatorët dhe nga Qendra “Konsumatori Shqiptar” që pretenduan se rritja e çmimeve ishte e pabazuar dhe në dëm të interesave të konsumatorëve.
VLERËSIMI DHE VENDIMMARRJA E AUTORITETIT TË KONKURRENCËS Komisioni i Konkurrencës analizoi veprimet e operatorëve celularë dhe konstatoi se rritja e çmimeve dhe ndryshimet në paketat e shërbimit mund të përbënin një marrëveshje të ndaluar, sipas ligjit për mbrojtjen e konkurrencës. Pas monitorimit të tregut dhe shqyrtimit të ankesave, u vlerësua se këto ndryshime mund të dëmtonin konkurrencën dhe interesat e konsumatorëve. Autoriteti vlerësoi se mund të ishte një shkelje e nenit 4 të Ligjit nr. 9121/2003 për mbrojtjen e konkurrencës.
Abuzimi i Pozitës Dominante: Në këtë rast, rritja e çmimeve nga tre operatorët mund të sugjeronte një marrëveshje të papërshtatshme midis tyre për të rritur çmimet dhe për të penguar konkurrencën. Pavarësisht se çmimet mund të justifikoheshin me përmirësimin e shërbimit, rritja e çmimit për të njëjtat lloj paketash mund të ishte një formë e abuzimit me pozita dominante, duke krijuar një pasiguri të konkurrencës.
Ndikimi tek Konsumatori: Konsumatorët janë të drejtpërdrejtë të prekur nga rritja e çmimeve dhe ndryshimet në përmbajtjen e paketave, pasi kjo mund të çojë në një rritje të kostos së shërbimeve dhe në një nivel të ulët informacioni për ndryshimet që janë bërë. Kjo mund të dëmtojë interesat e konsumatorëve, veçanërisht në një treg me pak konkurencë dhe një nivel të lartë të varësisë nga këto shërbime.
Afati i Parashkrimit: Vendimi ka për qëllim të marrë masa të menjëhershme për të parandaluar dëmin që mund të shkaktohet nga rritja e çmimeve dhe nga ndryshimet e bëra në treg. Masat e përkohshme janë të vlefshme deri në përfundim të procedurës hetimore, duke parashikuar mundësinë e gjobave në rast të moszbatimit të vendimit.
Vendimi i Komisonit: Komisioni i Konkurrencës vendosi të ndërmarrë masën e përkohshme të ndërprerjes së menjëhershme të aplikimit të paketave të reja me çmime të rritura, duke i dhënë afat 5 ditë operatorëve për të zbatuar këtë vendim. Po ashtu, u vendosën gjoba për moszbatimin e masave të përkohshme dhe mundësia e gjobave periodike në rast të mosrespektimit të vendimit. |
XII. VENDIMI NR. 1083, DATË 06.06.2024 – Rasti “TIA dhe Auto Holiday Albania”(Ky vendim është përpunuar nga studentet Xhoana Çuni dhe Suela Aliu)
Në mbledhjen e datës 06.06.2024, Komisioni i Konkurrencës me pjesëmarrjen e kryetarit, zv/kryetarit dhe dy anëtarve, ka shqyrtuar çështjen me objekt mbylljen e procedurës së hetimit të thelluar ndaj ndërmarrjes Tirana Intenational Airport SH.P.K dhe ndërmarrjes Auto Holiday Albania SH.P.K në tregun e shërbimit taksi për udhëtarë, nga dhe drejt Aeroportit Ndërkombëtar të Tiranës.
RRETHANAT E FAKTIT
Sipas relacioneve të monitorimit të përgatitura nga Sekretariati rezulton se në zonën e jashtme “Kiss and Fly” të Aeroportit të Tiranës, nëpërmjet një tabele me shkrimin “Ndalohet taksi pa pasagjerë”, nuk lejohej aksesi nga ndërmarrjet e tjera që ofrojnë shërbimin e taksive për udhëtarë, ta ofrojnë këtë shërbim nga Aeroporti drejt Tiranës, nëse nuk kanë pasagjerë brenda. Ky akses lejohet vetëm për taksitë e ndërmarrjes Auto Holiday Albania, me të cilën Tiarana International Airport SH.P.K ka lidhur kontratë. Tirana International Airport ka sjell në vëmendje se tabela e ndalimit ka qënë vendosur shumë kohë përpara kalimit të 100% të kuotave të Aeroporti †Ndërkombëtar të Tiranës nga Real Fortress Private Limited në favor të ndërmarrjes Kastrati Group dhe po ashtu nga hetimi rezulton që ky fakt të jetë i vërtetë. Për sa më sipër Autoriteti i Konkurrencës vlerësoi se mund të jemi para shkeljes së nenit 9 të ligjit nr.9121/2003 “Për mbrojtjen e konkurrencës”, ku përcaktohet se përbën abuzim nga ana e një ndërmarrje me pozitë dominuese refuzimi për të ofruar shërbime si në rastin konkret, duke i vendosur operatorët ekonomik në kushte të pabarabarta konkurrence. Pra, Autoriteti i Konkurrencës mori vendimin për hapjen e procedurës hetimore për të hetuar nëse kemi apo jo abuzim me pozitën dominuese dhe për rrjedhojë shtrembërim apo shkelje të konurrencës. Në pjesën arsyetuese të vendimit Komisioni i Autoritetit të Konkurrencës ka marr në shqyrtim edhe komponentë të rëndësishëm të konurrencës të tillë si tregu përkatës, pozita dominuese në treg dhe sjellja e ndërmarrjes në tregun përkatës të produktit dhe atë gjeografik.
VLERËSIMI DHE VENDIMMARRJA E AUTORITETIT TË KONKURRENCËS Për sa i përket tregut përkatës të produktit, Autoriteti ka konsideruar si të tillë: Shërbimin taksi për udhëtarë nga dhe drejt Aaeroportit Ndërkombëtar të Tiranës; Aksesin e mjeteve taksi në territorin e Aeroportit Ndërkombëtar të Tiranës. Ndërsa për tregun gjeografik ka theksuar se është ai i cili përfshinë zonën gjeografike Nikël (Rinas), në të cilin TIA SH.P.K dhe Auto Holiday Albania SH.P.K ushtrojnë aktivitetin e tyre pranë Aeroportit “Nënë Tereza’.
Nga një hetim i thelluar rezulton se Tirana International Airport SH.P.K është ndërmarrje në pozitë dominuese, e cila zotëron 100% të tregut përkatës. Kësaj ndërmarrje i është dhënë e drejta eksluzive që gjatë afatit të koncensionit të dhënë të ofroj vet ose nëpërmjet nënkontraktimit me palë të treta, çdo shërbim të nevojshëm në aeroport, për përdoruesit e aeroportit, përfshirë këtu edhe trasportin e udhëtarëve me taksi nga aeroporti. TIA SH.P.K, për këtë qëllim ka nënshkruar një marrëveshje me një ndërmarrje të licensuar për shërbimin taksi, e cila është ndërmarrja Auto Holiday Albania SH.P.K (AHA). Ndërsa TIA SH.P.K vlerësohet të ketë një pozitë dominuese në treg nga ana tjetër Auto Holiday SH.P.K nuk vlerësohet të ketë pozitë dominuese në treg, sepse pavarësisht faktit që është e vetmja ndërmarrje përgjegjëse për të ofruar shërbimin taksi nga dhe drejt Aeroportit, nuk është e vetmja ndërmarrje që operon në tregun e shërbimit të taksisë për udhëtarë, pasi shërbimi i taksisë drejt aeroportit është i lirë dhe ka zëvendësueshmëri dhe konkurrencë pasi në këtë segment të tregut veprojnë të gjithë taksitë e licensuara nga bashkitë ku gjenerohet udhëtimi drejt TIA-s dhe për aq kohë sa pasagjerët kanë mundësi të marrin taksi jashtë zonës së aeroportit atëherë kemi zëvëndësueshmëri të ofertës dhe për rrjedhojë nuk kemi pozitë dominuese.
Për sa i përket tarifave me të cilat operon kjo ndërmarrje mund të themi që janë relativisht të larta krahasuar me ndërmarrjet që ofrojnë të njejtin shërbim, por megjithatë këto tarifa janë në përputhje me Vendimin e Këshillit Bashkiak sipas të cilit tarifa fillestare për 1.5 km e para është 300 lekë ka theksuar në vendim autoriteti.
Komisioni i Konkurrencës pasi shqyrtoj Raportin Hetimor të Sekretariatit, procesverbalin e grupit të punës lidhur me zbatimin e masave të përkohshme si dhe prapsimet e ndërmarjeve konstaton se: TIA SH.P.K ka zbatuar masën e përkohshme të rivendosjes në treg të konkurrencës. Ka mospërputhje me tarifat e miratuara për shërbimin taksi në tregun përkatës gjeografik, pasi AHA SH.P.K është një ndërmarrje e licensuar nga Bashkia Krujë, por që përdorë tarifat e miratuara nga Bashkia Tiranë.
Vendimi i Komisionit: Në përfundim të procedurës së hetimit paraprak, Komisioni i Konkurrencës vlerësoi se ndërmarrja TIA (Tirana International Airport) kishte zbatuar vendimin e autoritetit “Për marrjen e masës së përkohshme për rivendojen e konkurrencës në tregun e shërbimit taksi për udhëtarë nga dhe drejt Aeroportit Ndërkombëtar të Tiranës”. Kjo masë e përkohshme ishte zbatuar, duke ndërmarrë veprimet përkatëse të tilla si: – Heqja e tabelës me shënimin “Ndalohet taksi pa pasagjerë” nga zona e ‘Kiss and Fly’ e aeroportit, si edhe – Lejimi i aksesit pa kushte për të gjithë ndërmarrjet që ofrojnë shërbimin taksi nga dhe drejt Aeroportit të Tiranës. Nga shqyrtimi i rrethanave të faktit dhe gjithë aryetimi i mësipërm, Komisioni i Konkurrencës vendosi:
1) Të mbyll procedurën e hetimit të thelluar ndaj ndërmarrjes Tirana International Airport SH.P.K dhe Auto Albania SH.P.K në tregun e shërbimit taksi për udhëtarë, nga dhe drejt Aeroportit Ndërkombëtar të Tiranës. 2) T’i rekomandojë Ministrisë së Infrastrukturës dhe Energjisë që, për shkak të rëndësisë që paraqet Aeroporti Ndërkombëtar i Tiranës, të rishikojë rregullimin e nenit 37 të Ligjit nr.8308, datë 18.03.1998 “Për transportet rrugore” si dhe aktet e tjera nënligjore në bazë të tij, përsa i përket detyrimit të nisjes së mjeteve pa pasagjerë jashtë bashkisë së licencimit, posaçërisht në lidhje me aeroportet ndërkombëtare.
|
XIII. VENDIMI NR. 644, DATË 31.07.2019 – Rasti i “KESH”
(Ky vendim dhe vijuesi është përpunuar nga studentja Redona Tragaqi)
RRETHANAT E FAKTIT
Sekretariati i Komunitetit të Energjisë (ECS) ka paraqitur “Njoftim për një sjellje të mundshme anti-konkurruese dhe kërkesë për hetim” në lidhje me dy procedura tenderuese që KESH ka zhvilluar referuar: “Kontratës së depozitimit” lidhur midis KESH SHA dhe shoqërisë EFT AG dhe “Kontratës së devijimit” lidhur midis KESH SHA dhe shoqërisë GSA SHPK. Bazuar në nenet e Traktatit “Mbi funksionimin e Komunitetit të Energjisë” (“Treaty Establishing Energy Community”), Sekretariati i Energjisë ka të drejtë të informojë autoritetet kombëtare, në lidhje me çështje për të cilat ai gjykon se janë shkelur rregullat përkatëse, dhe në rastin konkret, në zbatim të neneve 18(1) (a) dhe 18 (1) (b) të Traktatit,ai i është drejtuar Autoritetit Shqiptar të Konkurrencës, për sjellje antikonkurruese dhe abuzim me pozitën dominuese, në lidhje me procedurat tenderuese të realizuara nga KESH për: kontratën e depozitimit dhe kontratën e devijimit. Gjatë ndjekjes së procedurave hetimore është kontaktuar edhe me Sekretariatin e Energjisë së Vjenës ku AK ka kërkuar të na vënë në dispozicion fakte dhe prova që mund të kenë lidhur me rastin dhe Nga ana e Sekretariatit është vënë në dispozicion një nga marrëveshjet kuadër, me email e datës 12.11.2018 me objekt “Cooperation on energy case”. Të njëjtën marrëveshje e depozitoi pranë AK edhe KESH SHA. Komisioni i Konkurrencës me anë të vendimit nr. 588, datë 28.01. 2019 ka vendosur hapjen e procedurës së hetimit paraprak në tregun e depozitimit dhe devijimit të energjisë elektrike, për të parë nëse ka ose jo shenja të kufizimit apo shtrembërimit të dispozitave të ligjit nr. 9121/2003 “Për Mbrojtjen e Konkurrencës” AK realizoi seanca degjimore me perfaqesues te Kesh Sh.a dhe me vone edhe me perfaqësues të ERE ku nga ana e tyre u deklarua se janë realizuar draft/raportet e monitorimit lidhur me procedurat e shit-blerjes së energjisë elektrike për kontratën e depozitimit ndërmjet KESH SHA dhe EFT AG si dhe kontratën e devijimit ndërmjet KESH SHA dhe GSA SHPK
Analiza e Kontrates se Depozitimit midis KESH SHA dhe EFT AG nënshkruar ne 2016 me pjesëmarrjen e 5 shoqërive: Kjo kontrtë ka për objekt depozitimin e energjisë së tepërt që do të prodhohet nga Depozituesi në kushtet e prurjeve të mëdha dhe kthimin e saj, po në formë energjie nga Partneri për një periudhë tjetër të vitit kur nuk krijohen kosto shtesë për depozituesin, me afat deri më 31 dhjetor 2019. Për këtë kontratë ERE si institucioni rregullator në sektorin e energjisë ka vendosur që KESH SHA duhet të ndërpresë çdo veprim të mëtejshëm për finalizimin dhe përfundimin e kësaj procedure, sepse KESH SHA nuk ka zbatuar dispozitat e ligjit nr.43/2015 “Për sektorin e energjisë elektrike” i cili parashikon shprehimisht si transaksione të energjisë elektrike vetëm blerjen, shitjen dhe shkëmbimin. Në këtë mënyrë KESH nuk ka respektuar parashikimet e rregullave dhe procedurave të shkëmbimit të energjisë elektrike miratuar me vendimin e bordit të ERE. Per këtë vendim KESH SHA është shprehur se ky produkt i ofruar nga ana e tij nuk është subjekt i rregullimit nga “Rregullat e shitjes, blerjes dhe shkëmbimit të energjisë” miratuar nga ERE. ERE i ka kërkuar KESH SHA, që në cilësinë e të ngarkuarit me detyrimin e shërbimit publik, për qëllime të interesit publik, garantimit të furnizimit me energji elektrike si dhe shfrytëzimin eficient të energjisë elektrike, në konsultim me Sekretariatin e Komunitetit të Energjisë, të adresojë menaxhimin e energjisë elektrike mbështetur në legjislacion përkatës pas përmbushjes së detyrimit te shërbimit publik, të parashikuar në ligj. Ndërsa lidhur me zbatimin e “Kontratës së depozitimit” për periudhën nga momenti i hyrjes në fuqi deri në momentin e raportimit, kjo kontratë është miratuar me vendimin nr. 9, datë 28.07.2016 nga Këshilli Mbikëqyrës i shoqërisë KESH SHA.
Analiza e Kontratës së Devijimit midis KESH SHA dhe GSA SHPK: Ne vitin 2009 Ndërmjet KESH SHA dhe GSASHPK është nënshkruar kontrata“Për furnizimin e energjisë shtesë dhe energjisë së devijimeve” me kohëzgjatje: 7 shtator 2009 – 31 dhjetor 2015. Në vijim të zbatimit të kësaj kontrate ne 2013 nenshkruhet e njejta kontrate me afat vlefshmërie nga 11 mars 2013 – 31 dhjetor 2025. Sipas kontratës KESH SHA të furnizojë me energji elektrike GSA SHPK kur, për çfarëdo arsye do të ketë një ndërprerje në furnizim me energji të Konsumatorit të Kualifikuar nga GSA SHPK dhe/ose kur GSA SHPK nuk mund të sigurojë shërbime interkonjeksioni dhe transmetimi nga OST. KESH SHA do të bashkëpunojë me GSA SHPK për energjinë që KESH SHA mund të furnizojë/absorbojë për/prej GSA SHPK (energji e devijimeve) kur për çfarëdo arsye – do të ketë devijime ndërmjet Programit të Importit dhe Programit të Furnizimit, për qëllimin e furnizimit me energji të Konsumatorit të Kualifikuar. Bazuar në ligjin 43/2015 “Për sektorin e energjisë elektrike” Enti Rregullator i Energjisë ka autoritetin për të miratuar kushtet e përgjithshme të kontratave për shërbimet e rregulluara, të ofruara nga pjesëmarrësit e tregut, të ngarkuar me detyrimin e shërbimit publik, si dhe të kontratave bilaterale, për një periudhë jo më të gjatë se 12 muaj nga data e hyrjes në fuqi të këtij ligji.
Analiza e Kuadrit te ri Rregullator dhe vendimmarrja e ERE: Nga data 1 janar 2018 me miratimin e “Rregullave e përkohshme për mekanizmin balancues të energjisë elektrike” të gjithë pjesëmarrësit në tregun e energjisë elektrike janë palë përgjegjëse për balancimin e energjisë elektrike.vKESH ka vendosur ta konsiderojë të pazbatueshme në praktikë “kontratën e devijimit” për faktin se KESH SHA tashmë është palë përgjegjëse për balancimin e energjisë elektrike dhe për pasojë mund ti shkaktohen kosto shtesë që mund të lindin nga marrëdhënia kontraktore me GSA SHPK, por nuk shprehet për zgjidhjen e Kontratës.
ERE njofton vendimin nr. 93/2019Mbi rezultatet e monitorimit të kryer pranë shoqërisë KESH SHA në të cilin vendos që: 1) KESH SHA të marrë masa për ndërprerjen e menjëhershme të kontratës së lidhur “Për furnizimin e energjisë shtesë dhe energjisë së devijimeve” me afat vlefshmërie deri 31.12.2025 si dhe ti bëjë me dije ERE-s vendimin e marrë; 2) KESH SHA të marrë masa për ndërprerjen e menjëhershme të kontratës datë 27.07.2016 “Për depozitimin e energjisë mes shoqërisë KESH SHA dhe shoqërisë EFT AG 3) Ti rekomandojë KESH SHA që të kërkojë e propozojë në organet drejtuese të shoqërisë rishikimin rregullores për procedurat e shitblerjes së energjisë, duke I përshtatur ato me kërkesat e tregut dhe parashikimet e Rregullores për procedurat e blerjes së energjisë elektrike për mbulimin e humbjeve në rrjetet e shpërndarjes dhe të transmetimit dhe për blerjen dhe shitjen e energjisë elektrike për të siguruar përmbushjen e detyrimeve të shërbimit publik. 4) Të vijojnë monitorimet e nisura, në transaksionet e Energjisë elektrike.
VLERËSIMI DHE VENDIMMARRJA E AUTORITETIT TË KONKURRENCËS Nga Vlerësimi i sjelljes së ndërmarrjes KESH rezulton që KESH SHA ka në funksionim 79% të kapaciteteve prodhuese në vend dhe furnizon rreth 70% të kërkesës për energji elektrike të klientëve tariforë, siguronenergjinë e nevojshme për mbulimin e humbjeve në sistemin e transmetimit, si dhe nëpërmjet energjisë balancuese e shërbimeve ndihmëse garanton sigurinë e sistemit energjetik shqiptar, duke zotëruar një pozitë dominuese në këtë treg bazuar në nenin 8 të ligjit nr. 9121/2003 “Për mbrojtjen e konkurrencës”, i ndryshuar. Rezulton se kontrata e depozitimit ndërmjet KESH SHA dhe EFT AG është zbatuar për vitet 2016, 2017 dhe 2018 me një kohëzgjatje 3 vjeçare duke përjashtuar në këtë mënyrë operatorë të tjerë të interesuar në tregun e depozitimit. Duke qenë se KESH SHA zotëron pozitë dominuese në prodhimin e energjisë në vend, afati 3 vjeçar për lidhjen e kontratës dhe dhënies së një të drejte të tillë të veçantë (depozitimi), të paparashikuar në ligj dhe në licencën përkatëse, një operatori ekonomik, përbën kufizim të konkurrencës dhe në zbatim të nenit 9, pika 2, germa ç) të ligjit nr. 9121/2003 “Për mbrojtjen e konkurrencës”, i ndryshuar, sjellja e KESH SHA përbën abuzim me pozitën dominuese në tregun e depozitimit. Per sa i përkët kontratës se devijimit ndërmjet KESH SHA dhe GSA SHPK është nënshkruar nga KESH SHA pa realizuar asnjë procedurë konkurrimi duke sjellë si pasojë nënshkrimin e një kontrate shumë afatgjatë (deri 2025) e cila kufizon konkurrencën duke mos lejuar pjesëmarrje të gjerë të operatorëve që operojnë në tregun e devijimit (furnizimit). Duke qenë se ndërmarrja KESH SHA zotëron pozitë dominuese në prodhimin e energjisë në vend, lidhja e kontratave me afat 15 vjeçar përbën kufizim të konkurrencës, duke përjashtuar mundësinë që shoqëri të tjera të mund të konkurrojnë për ofrimin e këtij shërbimi. Kjo sjellje e ndërmarrjes KESH SHA përbën abuzim me pozitën dominuese në kuptim të nenit 9 në tregun e devijimit të energjisë elektrike. Komisioni i Konkurrencës ka dërguar pranë ndërmarrjes KESH SHA raportin e hetimit paraprak në tregun e depozitimit dhe devijimit të energjisë elektrike, duke e ftuar KESH SHA të paraqesë angazhimet apo pretendimet mbi konkluzionet e këtij hetimi por KESH SHA nuk është shprehur. Në përfundim të procedurës hetimore konstatohet se ndërmarrja KESH SHA nëpërmjet lidhjes së dy kontratave afatgjata për depozitimin dhe devijimin e energjisë elektrike ka abuzuar me pozitën dominuese në kuptim të nenit 9, pika 2, germa ç) e ligjit nr. 9121/2003 “Për mbrojtjen e konkurrencës”, i ndryshuar
Vendimi i Komisionit: 1) Mbylljen e hetimit paraprak në tregun e depozitimit dhe devijimit të energjisë elektrike. 2) Konstatimin e shkeljes së rregullave të konkurrencës që rrjedhin nga pozita dominuese e KESH, në drejtim të procedurave për lidhjen dhe zbatimin e: a. Kontratës së devijimit të energjisë elektrike mes shoqërive KESH SHA dhe GSA SHPK. b. Kontratës së depozitimit të energjisë elektrike mes shoqërive KESH SHA me EFT AG. 3) Dhënien e detyrimeve për ndërmarrjen KESH SHA: a. Në zbatim të Vendimin nr.93/2019 të EREtë ndërpresë vazhdimësinë e këtyre dy kontratave. b. Të njoftojë Sekretariatin e Energjisë në Vjenë për ecurinë e zbatimit të vendimit nr.93/2019 të ERE. c. Të njoftojë Autoritetin e Konkurrencës për ecurinë e zbatimit të vendimit nr.93/2019 të ERE. d. KESH SHA, si operator me pozite dominuese, për çdo kontratë të ardhshme, e cila vendos të drejta të veçanta ose ekskluzive, për ndërmarrje (kompani) ose për produkte te caktuara, të kërkojë një vlerësim paraprak nga Komisioni i Konkurrencës.
XIV. VENDIMI NR. 150, DATË 20.07.2010 – Rasti i “ARMO”
RRETHANAT E FAKTIT
Autoriteti i Konkurrencës ka monitoruar sjelljen e ndërmarrjes ARMO SHA në tregun e karburanteve dhe në mënyrë të veçantë për produktin lëndë djegëse diesel D2. Sipas VKM Nr. 52 datë 14.01.2009, “Për cilësinë e lëndës djegëse gazoil (diezel), të prodhuar nga rafinimi i naftës bruto, të nxjerrë në territorin e Republikës së Shqipërisë, dhe të tregtuar për automjete rrugore e gjeneratorë”, shoqëria “ARMO” SHA kishte për detyrim të raportonte në mënyrë periodike pranë Autoritetit të Konkurrencës. Ky detyrim nuk është përmbushur nga ana e shoqërisë “ARMO”SHA. Gjatë periudhës së monitorimit Autoriteti I Konkurrencës iu drejtua ndërmarrjes “ARMO” SHA në mënyrë të përsëritur duke I kerkuar informacion të domosdoshëm për të vlerësuar sjelljen e ndërmarrjes në treg. Ky informacion nuk është sjellë brenda afateve të përcaktuara. Komisioni i Konkurrencës vendosi“Hapjen e procedurës së hetimit të thelluar ndaj ndërmarrjes “ARMO” SHA, me objekt ekzistencën ose jo te abuzimit me pozitën dominuese në tregun përkatës të produktit lëndë djegëse diesel D2”. Argumentet: ARMO” SHA paraqiti pretendimet e saj me shkrim dhe në mënyrë verbale në seancën dëgjimore të organizuar nga Komisioni i Konkurrencës në datën 10 qershor 2010.
VLERËSIMI DHE VENDIMMARRJA E AUTORITETIT TË KONKURRENCËS Bazuar në Vendimin e Komisionit të Konkurrencës Nr. 129, datë 19.11.2009, “Për hapjen e procedurës së hetimit të thelluar në tregun e produktit lëndë djegëse diesel D2 për ndërmarrjen “ARMO” SHA”, tregu përkatës i produktit përfshin lëndën djegëse diesel D2, që përdoret për përftimin e nxehtësisë në kaldaja dhe për gjenerimin e fuqisë në makina/makineri.
Për sa i përket zëvendësueshmërisë nga ana e kërkesës midis produkteve diesel (D1) dhe diesel (D2), nga karakteristikat, produktin D1 e konsiderojmë zëvendësues të plotë të D2-shit, sepse automjetet dhe motorët e tjerë që përdorin dieselin D2 mund ta zëvendësojnë atë me D1. Ndërsa për sa i përket produktit D2 konsiderohet zëvendësues i afërt i D1-shit, pasi automjetet dhe motorët të cilat janë projektuar në katalogun e përdorimit për të përdorur D1 jo gjithmonë mund të zëvendësohen me D2. Çmimi i produktit D2 është më i ulët se ai i produktit D1 duke mos plotësuar njërin nga kriteret e zëvendësueshmërisë midis produkteve. Për sa i përket zëvendësueshmërisë nga ana e ofertës, mund te themi se produkti diesel (D2) nuk është i zëvendësueshëm, pasi për periudhën janar – gusht 2009, ky produkt mund të prodhohet dhe tregtohet në këtë nivel vetëm nga ana e rafinerisë “ARMO” SHA.
Tregu gjeografik i produktit lëndë djegëse diesel D2, që përdoret për përfitimin e nxehtësisë dhe për gjenerimin e fuqisë në makina/makineri, është territori I Republikës së Shqipërisë.
Në bazë të nenit 3 të pikës 5 të Ligjit, pozitë dominuese është ajo pozitë e një ose më shumë ndërmarrjeve që i bën ato të jenë të afta të veprojnë, për sa i takon ofertës ose kërkesës, në mënyrë të pavarur nga pjesëmarrësit e tjerë në treg, si:konkurrentët, klientët ose konsumatorët.Vlerësimi i pozitës dominuese të ndërmarrjes nën hetim, “ARMO” SHA, është bërë uke marrë parasysh kriteret e përcaktuara në nenin 8 të Ligjit . Gjatë periudhës objekt hetimi ndërmarrja “ARMO” SHA ka zotëruar pjesën më të madhe të tregut për produktin diesel (D2) Pjesa që ka ndërmarrja në tregun përkatës, në kuptim të nenit 8 të Ligjit, është komponenti kryesor i vlerësimit të pozitës dominuese. Ndërmarrja “ARMO” SHA ka zotëruar 80.58% të tregut lëndë djegëse diesel (D2) për periudhën objekt hetimi.Si rrjedhoje e ketij fakti kemi edhe kalimin nga një treg me nivel përqendrimi te ulet dhe mesatar në një treg shume te përqendruar. Gjatë periudhës objekt hetimi kanë ekzistuar barriera ligjore vetëm në lidhje me importin e lëndës djegëse diesel D2, pasi ky import u ndalua me VKM Nr. 52 datë 14. 01. 2009, dhe u lejua vetëm tregtimi i lëndës djegëse diesel D2 që prodhohej nga vendburimet e naftës ne territorin e Republikës së Shqipërisë.
Për sa i përket barrierave ligjore rezulton se nuk ka pengesa ligjore për të ushtruar veprimtarinë e përpunimit të naftës bruto nga rafineritë. Ndersa për sa i përket barrierave ekonomike në këtë lloj investimesh kërkohen shpenzime të mëdha për investime fikse karakteristikë specifike kjo e tregjeve në të cilat teknologjia bëhet faktor kryesor për pengesën e konkurrentëve të rinj në treg.
Nga analiza e tregut të diesel (D2) gjatë periudhës objekt hetimi, rezulton sendërmarrja ARMO SHA nuk ka konkurrentë potenciale, sepse kjo ndërmarrje operon në treg në nivel rafinerie. Gjithashtu bazuar në Vendimin e Këshillit të Ministrave Nr 52 datë 14.01.2009, vetëm ndërmarrjes ARMO SHA i lejohet tregtimi i produktit diesel D2, me destinacion automjetet dhe gjeneratorët.
Sa i takon fuqisë ekonomike Ndërmarrja “ARMO” SHA, është një ndërmarrje e rëndësishme jo vetëm në tregun e dieselit D2, por dhe në ekonominë shqiptare. Ndërmarrja “ARMO” SHA rezulton me humbje për vitet 2008 dhe 2009. Rënia e të ardhurave nga ky produkt në vitin 2009, që përbën edhe zërin kryesor në të ardhurat totale në bilanc për ndërmarrjen ARMO SHA, ka ardhur kryesisht për shkak të rënies të çmimit të diesel D2.
Gjatë periudhës objekt hetimi, blerësit në këtë treg kane qene shumë të varur ekonomikisht nga ndërmarrja ARMO SHA, si i vetmi burim furnizimi me produktin diesel D2 me destinacion automjetet dhe gjeneratorët.
ARMO SHA shtë shoqëria e vetme në Shqipëri qe ushtron aktivitetin në fushën e përpunimit dhe tregtimit të naftës dhe të nënprodukteve te saj. Veprimtaria ekonomike e shoqërisë konsiston në përpunimin e naftës, process pas të cilit përfitohen produktet e mazutit, solarit, bitumit, koksit, hollues, gazoil, të cilat me pas tregtohen ne Shqipëri si dhe eksportohen në vendet fqinje.Objekti i shoqërisë është përpunimi i naftës bruto ne dy rafineritë Ballsh dhe Fier, shpërndarja dhe marketingu i produkteve dhe nën- produkteve të naftës.
Gjatë zhvillimit të procedurave hetimore, grupi i punës konstatoi se ndërmarrja “ARMO” SHA gjatë periudhës hetimore ka shitur në mënyrë të drejtpërdrejtë edhe në tregun e shitjes me pakice. Rreth 12.2% e shitjeve të dieselit D2 nga ARMO SHA kanë qenë në ketë treg. Ky transaksion është i ndaluar nga Ligji nr. 8450,datë 24.02.1999, ”Për përpunimin, transportimin dhe tregtimin e naftës, të gazit dhe nënprodukteve të tyre” dhe me VKM nr 52, i cili përcaktohen se shitja e dieselit D2 nga rafineritë mund të realizohet vetëm në kompanitë që kanë leje tregtimi të kategorisë A.
Për fuqinë kundërvepruese te blerësit (shitësit me shumicë të karburanteve)mund të themi se ka qenë shumë e dobët, për shkak të pozitës thuajse monopol në tregun përkatës të produktit.
Një karakteristikë tjetër e tregut përkatës për produktin diesel D2 është transparenca e tregut. Gjatë periudhës objekt hetimi ndërmarrja ARMO SHA nuk ka qenë transparente në treg. Ajo nuk ka zbatuar asnjë nga pikat e përcaktuara në VKM Nr 52, datë 14.01.2009, duke mos bërë transparente sasinë e naftës bruto të blerë, sasinë e prodhimit të realizuar nga rafinimi, sasinë e tregtuar të produkteve të rafinimit, çmimet e blerjes dhe të shitjes, sipas kontratave të shitblerjes për këto produkte si dhe kushtet e tjera të tregtimit, gjatë muajit paraardhës. Referuar vlerësimit të bërë sipas nenit 8 të Ligjit Nr. 9121 datë 28. 07.2003“Për mbrojtjen e konkurrencës”, rezulton se kjo ndërmarrje ka pozitë dominuese në tregun përkatës të tregtimit të produktit lëndë djegëse diesel D2.
Për sjelljen e ndërmarrjes në treg janë administruar një sërë provash gjatë hetimit. Ndërmarrja “ARMO” SHA ka kryer transaksione të njëjta me kushte të ndryshme tregtare për ndërmarrjet konkurrente duke I vendosur në gjendje të pafavorshme konkurrence. Nga evidencat rezulton se shoqëria ARMO SHA nëpërmjet degës së shitjes Fier ka zbatuar çmime dhe kushte të ndryshme tregtimi për sasi të krahasueshme në të njëjtën datë, në tregun përkatës të produktit lëndë djegëse diesel D2. Ka rezultuar gjithashtu se ndërmarrja objekt hetimi, gjatë periudhës hetimore zbaton çmime diskriminuese ndaj ndërmarrjeve të tjera në raport me ndërmarrjen Taçi Oil international SHA, e cila është e integruar me ndërmarrjen “ARMO’ SHA duke i vendosur ato në gjendje të pafavorshme konkurrence.
Vendimi i Komisionit: Ndërmarrja “ARMO” SHA ka abuzuar me pozitën dominuese për periudhën 1janar 2009 – 22 gusht 2009, në tregun e produktit lëndë djegëse diesel D2, duke vendosur kushte të pabarabarta tregtimi ndaj ndërmarrjeve të ndryshme për të njëjtat veprime tregtare; Për shkeljen e konstatuar në pikën 1, ndërmarrja “ARMO: SHA të gjobitet në shumën 271,880,720 Lekë që përbën 2,6% të xhiros totale vjetore të vitit 2009 Mbylljen e hetimit të thelluar për ndërmarrjen “ARMO” SHA. |
MARRËVESHJET E NDALUARA
Në një treg të lirë, ndërmarrjet konkurrente nuk ndajnë me njëra-tjetrën informacione strategjike mbi sjelljen e tyre në treg dhe as nuk koordinohen mbi mënyrë se si do të zhvillojnë strategjinë tregtare. Çdo koordinim apo marrëveshje e kompanive në treg për të përcaktuar çmimet, sasinë e prodhimit apo kufizimin e teknologjisë, është një sjellje anti-konkurrese, që cënon konsumatorin dhe çrregullon tregun. Marrëveshjet kartele që lidhin konkurrentët në treg, mbrojnë pjesmarrësit e tyre nga konkurrenca. Këto marraveshje ju mundësojnë atyre të vendosin çmime të larta, dhe të mos përmirësojnë produktet që ata shesin ose të mos investojnë në gjetjen e mënyrave efikase për ti prodhuar me cilësi më të mirë. Konsumatorët e tyre (kompanitë dhe konsumatorët) përfundojnë duke paguar çmime të larta për cilësi më të pakët dhe mangësi zGJEDhjeje. Kjo gjithashtu ndikon në konkurrencën e ekonomisë në tërësi. Për këtë arsye, në Bashkimin Evropian, ka në nivel Traktati, por edhe në legjislacionin dytësor rregullime specifike për ndalimin e të ashtuquajturave marrëveshje kartele.
Neni 101
(ish-neni 81 TKE) 1. Sa më poshtë janë të ndaluara si të papajtueshme me tregun e brendshëm: të gjitha marrëveshjet midis ndërmarrjeve, vendimet e shoqatave të ndërmarrjeve dhe praktikat e bashkërenduara të cilat mund të prekin tregtinë midis Shteteve Anëtare dhe të cilat kanë si objekt ose pasojë të tyre pengimin, kufizimin ose shtrembërimin e konkurrencës brenda tregut të brendshëm dhe, në veçanti, ato të cilat: (a) vendosin drejtpërdrejt ose tërthorazi çmimet e shitjes e të blerjes ose çdo kusht tjetër tregtimi; (b) kufizojnë ose mbajnë në kontroll prodhimin, tregjet, zhvillimin teknik ose investimet; (c) ndajnë tregjet ose burimet e furnizimit; (d) zbatojnë kushte jo të njëjta për transaksione të barasvlefshme me palë të tjera tregtare, duke i vendosur ato në pozitë të pafavorshme konkurruese; (e) lidhjen e kontratave e kushtëzojnë me pranimin nga ana e palëve të tjera e detyrimeve shtesë të cilat, për nga natyra ose për nga përdorimi tregtar, nuk kanë lidhje me objektin e kontratave të tilla. 2. Çdo marrëveshje apo vendim i cili është i ndaluar në zbatim të këtij neni, është utomatikisht pa vlerë ligjore. 3. Parashikimet e paragrafit 1 mund të deklarohen si të pazbatueshme në rast të: – çdo marrëveshjeje ose kategorie marrëveshjesh midis ndërmarrjeve, – çdo vendimi ose kategorie vendimesh të shoqatave të ndërmarrjeve, – çdo praktike të bashkërenduar ose kategorie praktikash të bashkërenduara, që kontribuon në përmirësimin e prodhimit ose shpërndarjen e mallrave, ose në nxitjen e përparimit teknik, ose ekonomik, duke u lejuar konsumatorëve të kenë një pjesë të drejtë të përfitimit që rrjedh prej kësaj, dhe që: (a) nuk vendos mbi ndërmarrjet në fjalë kufizime që nuk janë të domosdoshme për arritjen e këtyre objektivave; (b) nuk u jep ndërmarrjeve mundësinë për ta eliminuar konkurrencën në lidhje me një pjesë të konsiderueshme të produkteve në fjalë. |
Ky parashikim i rëndësishëm i Traktatit të Funksionimit të Bashkimit Evropian, është i strukturuar në tre pjesë. Në paragrafin e parë të nenit 101 TFBE (ish neni 81 TKE) parashikohet ndalimi i marrëveshjeve, praktikave të bashkërenduara ndërmjet ndërmarrjeve dhe vendimeve të shoqatave të ndërmarrjeve, të cilat dëmtojnë apo çrregullojnë konkurrencën. Edhe pse ky paragraf jep disa shembuj të këtyrë praktikave anti-konkurruese, ai nuk jep ndonjë përkufizim të termave kyç të dispozitës, por ka qene Gjykata e Drejtësisë së Bashkimit Evropian, e cila e ka luajtur një rol të rëndësishëm të zhvillimin e së drejtës së konkurrencës në BE. Kështu, GJDBE ka interpretuar termin “ndërmarrje” apo “marrëveshje” në këtë dispozitë, përtej përkufizimeve formale qe mund të gjenden në legjislacionet e ndryshme të Shteteve Anëtare të BE. Në Çështjen C-41/90 Klaus Höfner and Fritz Elser v Macrotron GmbH, Gjykata Evropiane e Drejtësisë është shprehur se me termin ndërmarrje do të kuptohet “çdo entitet i përfshirë në një aktivitet ekonomik, pavarësisht statusit ligjor dhe mënyrës së financimit”. Në vazhdin e këtij interpretimi të zgjeruar të Gjykatës, jo vetëm shoqëritë komandite, kolektive, shoqëritë aksione apo me përgjegjësi të kufizuar, por edhe tregtarët, kooperativat, kooperativa bujqësore, profesionistët e vetpunësuar, ndërmarrje shtetërore, OJF që kryejnë veprimtari ekonomike, do të konsiderohen si ndërmarrje përsa kohë që ato kryejnë një aktivitet tregtar.
Përsa i përket termit “marrëveshje”, Gjykata nuk ka qëndruar në një përkufizim formal, por ka mbajtur qëndrimin që edhe një marrëveshje gentelmenësh, me gojë, pa patur formë të shkruar do të konsiderohet si marreveshje për efekt të nenit 101 TFBE, nëse ka patur për qëllim ose efekt të çrregullojë tregun dhe konkurrencën. Për Gjykatën Evropiane të Drejtësisë forma në të cilën shfaqet vullneti i palëve nuk ka rëndësi (C-28/77 Tepea k. Komis), përsa kohë që marrëveshja është një shprehje besnike e vullntetit të palëve (Bayer T-41/86), për tu sjellë në një mënyrë të caktuar në treg (T-7/89, C51/92P Hercules, ACF C-41/69). Sipas praktikës së GJDBE dhe Komisionit Evropian, një marrëveshje do të konsiderohet se ekziston edhe kur ajo është pranuar nga pala tjetër në heshtje. Kështu, në çështjen C-277/87 Sandoz, GJDBE ka konstatuar se kur një furnitor i dërgon klientëve të tij fatura me fjalët “ndalohet eksporti”, dhe klientët vijojnë të furnizohen prej tij, kjo konsiderohet si një marrëveshjeje sipas 101 TFBE, përsa kohë që ekziston: 1. një marrëdhënie e vazhdueshme biznesi midis furnizuesit dhe shpërndarsit; 2. furnizuesi në vazhdimësi dërgon faturat me shënimin “ndalohet eksporti” 3. pranim i heshtur nga furnitorët, per sa kohë shpërndarësi vazhdon porositë me të njëjtat kushte, pa e kundërshtuar. Pra, edhe veprime të njëanshme të një ndërmarrje në treg, nëse konfirmohen në heshtje nga një ndërmarrje tjetër, konsiderohet se kanë arritur një marrëveshje, pavarësisht se ajo nuk ka elementet formalë të një marrëveshjeje sipas Kodit Civil. Kjo do të thotë, se heshtja, apo veprimet konkludente, apo një seri veprimesh të njëpasnjëshme do ta bëjnë një palë pjesëmarrëse në një marrëveshje kartele, edhe pse ajo nuk e ka shprehur në një mënyrë formale vullnetin e saj për t’u sjellë në një mënyrë të caktuar në treg.[21] Kështu, në çështjen Aalborg Portland, Gjykata u shpreh se “është e mjaftueshme që Komisioni të tregojë që ndërmarrja në fjalë ka marrë pjesë në mbledhje të cilat kanë cuar në përfundimimin e një marrëveshjeje anti-konkurruese, dhe se ndërmarrja në fjalë nuk i ka kundërshtuar në mënyrë të hapur dhe do të duhet që kjo ndërmarrje të sjellë prova se pjesëmarrja e saj në këto mbledhje e takime ishte në një frymë tjetër dhe të ndryshme nga ajo e pjesëmarrësve të tjerë”.[22]
Neni 101(1) TFBE ndalon gjithashtu edhe praktikat e bashkërenduara ndërmjet ndërmarrjeve. Sipas Gjykatës së BE, praktika e bashkërenduar është një fazë ku palët nuk kanë arritur një marrëveshje, por: 1. palët kanë patur kontakt/shkëmbim informacioni; 2. palët janë sjellë në një mënyrë të bashkërenduar në treg; 3. ekziston një lidhje shkakësore midis shkëbimimit të informacionit dhe sjelles së bashkërenduar. Për të ilustruar, në çështjen, ICI v. Commission (Dyestuffs case) C-48/69, pas disa ankesash, Komisioni çeli hetim dhe gjeti një rritje uniforme çmimesh në tregun e lëndëve ngjyryese në Itali, Hollandë, Belgjikë dhe Luksemburg, Gjermani (1964, 1965, 1967). Komisioni konstatoi shkelje të nenit 101(1) TFBE kundër 17 prodhuesve të lëndeve ngjyruese dhe rreth 60 degëve. Sipas Gjykatës “Praktika e bashkërenduar është një formë koordinimi midis ndërmarrjeve të cila, pa arritur stadin e një marreveshje, me vetëdije eleminojnë rrezikun e konkurrencës midis tyre duke bashkëpunuar praktikisht. Një praktikë e bashkërenduar nuk i ka të gjitha elementet e një kontrate, por buron nga koordinimi i cili bëhet i dukshëm nga sjellja e pjesëmarrësve në treg”. Sipas Gjykatës, Neni 101(1) TFBE ndalon komunikime specifike, të cilat eleminojnë pasigurinë strategjike që konkurrentët kanë për njëri tjetrin në treg. Për rrjedhojë, “ deklarimi paraprak i çmimeve tek konkurrentet eleminon çdo pasiguri midis tyre persa i përket sjelljes së ardhshme në treg, dhe për rrjedhojë eleminon një pjesë të madhe të riskut…”[23]. Për rrjedhojë, këto ndërmarrje u konsideruan në shkelje të nenit 101(1) TFBE.
Vendimi i shoqatavë të ndërmarrjeve, është një vendim i marrë nga bordi apo organet vendimmarrëse dhe ekzekutive të një grupi ndërmarrjesh, apo vendim i marrë nëpërmjet votës së anëtarëve (ndërmarrjeve) të një shoqate.[24] Kështu në çështjen C-309/99, Ëouters, një vendim i Dhomës së Avokatisë në Hollandë, që ndalonte që avokatët të krijonin partneritete me profesione të tjera, p.sh. të praktikonin në një zyrë së bashkë me ekspert kontabël, u konsiderua një vendim shoqatash, pasi të gjithë avokatët konsiderohen “ndërmarrje” përsa kohë që ata ushtrojnë aktivitet ekonomik.
Nga sa parashtruam më sipër, është e qartë që evidentimi i këtyre praktikave anti-konkurruese nuk është gjithmonë i thjeshtë. Një pjesë e këtyre praktikave zhvillohen pa lënë gjurmë me shkrim, apo në mënyrë sekrete midis pjesëmarrësve, çka e bën të vështirë për t’u identifikuar nga autoritetet përkatëse. Për këtë qëllim Komisioni Evropian ka ndërmarrë të ashtëquajturën “politikë e tolerancës” (leniency policy) e cila inkurajon shoqëritë e përfshira në kartel, apo praktikë të bashkërenduar që ta denoncojnë atë dhe të tregojnë prova të përfshirjes. Kjo politikë ka qenë e suksesshme[25] që nga dita e hyrjes në fuqi. Mekanizmi është i thjeshtë: Shoqëritë tregtare të përfshira në kartel mund të vetëdenoncohen duke paraqitur fakte dhe duke përftuar përjashtimin nga gjobat ose uljen e gjobës. Kjo e ndihmon Komisionin që të çajë perden e sekretit të karteleve dhe të sigurojë prova për thyrjen e rregullave të konkurrencës. Që të fitojë imunitetin ndaj gjobave shoqëria, pjesë e kartelit duhet të sigurojë dhe dorëzojë në Komision prova konkrete për hapjen e hetimeve (nëse këto hetime nuk kanë filluar më parë) ndërsa në rastin kur këto hetime kanë filluar ta ndihmojë Komisionin me prova për ekzistencën dhe veprimtarinë e kartelit. Në çdo rast shoqëria duhet të bashkëpunojë me Komisionin në çdo hap, të dorëzojë çdo provë që disponon dhe të ndalojë menjëherë thyerjen e ligjit/ligjeve ku është e përfshirë. Bashkëpunimi me Komisionin nënkupton që ekzistenca dhe përmbajtja në proçesin hetimor të shoqërisë në fjalë mbahet sekrete. Imuniteti duhet të hiqet nëse sigurohen prova që shoqëria denoncuese ka detyruar me anë të kërcënimit ose çdo mjet tjetër futjen në kartel të një shoqërie tjetër. Shoqëritë të cilat nuk mund të përfitojnë nga imuniteti total ndaj gjobave mund të përfitojnë një ulje të tyre nëse paraqesin fakte të cilat janë “me vlera të larta” (“significant added value“)[26] në krahasim me ato që Komisioni ka tashmë në dorë.
Gjithashtu, edhe Gjykata Evropiane e Drejtësisë, nuk i kërkon Komisionit Evropian të përcaktojë me saktësi, cila kategori e nenit 101(1)TFBE është konsumuar, për të konstatuar nëse ka ose jo sjellje antikonkurruese. Gjykata në çështjen Anic Spa, është shprehur se objektivi i Nenit 101 TFBE është të kapë forma të ndryshme koordinimi dhe marreveshje të fshehta (midis konkurrenteve). Komisioni, në rastet e shkeljeve të vazhdueshme dhe komplekse, të cilat përfshijnë shumë palë, nuk mund të pritet të klasifikojë në mënyrë preçise shkeljet për cdo ndërmarrje në çdo kohë. Koncepti i praktikës së bashkërenduar apo marrëveshjes nuk janë të papajtueshme me njëri-tjetrin. Një sjelle e caktuar mund të kualifikohet në fillim si praktikë e bashkërenduar e në një fazë të dytë të kalohet në marrëveshje, ose të jetë në të njëjtën kohë një marrëveshje dhe vendim shoqate ( psh cështja visa international, ky shkelja konsiderohet si marreveshja në lidhje me anëtarët dhe si vendim në lidhje me shoqatën).
Neni 101 TFBE ndalon marrëveshjet, praktikat e bashkërenduara dhe vendimet e shoqatave që kanë objekt anti-konkurrues. Nëse objekti i marëveshjes është të kufizojë, ndalojë, cënojë konkurrencën, atëhere objekti është në kundërshtim me Nenin 101, edhe pse palët mund të pretendojnë se nuk ishte qëllim i tyre të kufizonin konkurrencën, dhe nuk ka rëndësi fakti që marrëveshja kishte objektiva të tjerë. Objekte “per se” kufizuese do të konsiderohen raste kur marrëveshjet:
- Fiksojmë çmimet apo kushtet e tregtisë;
- Ndajnë zonat e tregut;
- Përfshijnë shkëmbim informacioni mbi tregun;
- Kufizojnë standardet teknike;
- Palët bien dakord të kufizojnë/ kontrolojnë tregun, të kontraktojnë ekskluzivisht vetëm me njëra tjetrën dje të tregtojnë në kanalet e përcaktura të shpërndarjes;
- Të përjashtojnë palët e treta nga tregtia/ aksesi në facilitete.
Nga ana tjetër, edhe nëse palët nuk kanë patur për qëllim të kufizojnë konkurrencën, nëse efekti i marrëveshjes së tyre ka qënë çrregullimi apo kufizimi i konkurrencës, ato sërish do të kenë përgjegjësi sipas nenit 101 TFBE. Komisioni Evropian ka nxjerrë disa rregullime rreth marrëveshjeve antikonkurrese si: Udhëzimi për zbatimin e Nenin 101 TFBE lidhur me marrëveshjet horizontale (OJ C 11 of 14.1.2011], Rregullorja EC 2790/1999, Njoftimi i Komisiont 9 Dhjetor 1997, (OJ C 372 9.12.1997)
Në të drejtën shqiptare të konkurrencës, këto parashikime janë inkorporuar në Ligjin Për Mbrojtjen e Konkurrencës, Nr. 9121, datë 28.7.2003.
Sipas Ligjit për Mbrojtjen e Konkurrencës (të ndryshuar), marrëveshjet ndërmjet dy ose më shumë ndërmarrjeve të pavarura janë të ndaluara (përveç nëse përjashtohen nga ligji ose një vendim i Autoritetit).
Neni 4 i Ligjit për mbrojtjen e konkurrencës parashikon:
1. Ndalohen të gjitha marrëveshjet, të cilat kanë si objekt ose si pasojë pengimin, kufizimin ose shtrembërimin e konkurrencës në treg, veçanërisht marrëveshjet që: a) caktojnë, në mënyrë të drejtpërdrejtë ose të tërthortë, çmimet e blerjes ose të shitjes, apo çdo kusht tjetër tregtimi; b) kufizojnë ose kontrollojnë prodhimin, tregjet, zhvillimin teknik ose investimet; c) ndajnë tregjet ose burimet e furnizimit; ç) zbatojnë kushte të ndryshme për transanksione të njëjta me palë të tjera tregtare, duke i vendosur ato në gjendje të pafavorshme konkurrence; d) kushtëzojnë lidhjen e kontratave me pranimin nga palët e tjera kontraktuese të detyrimeve shtesë që, për nga natyra ose nga përdorimi i tyre tregtar, nuk kanë lidhje me objektin e këtyre kontratave. 2. Marrëveshjet që ndalohen, sipas pikës 1 të këtij neni dhe që nuk përjashtohen sipas neneve 5, 6 dhe 7, janë të pavlefshme.
|
Ky rregullim është shumë i ngjashëm me nenin 101 TFBE. Kjo passjell, që rregullat e konkurrencës së lirë kanë filluar të zbatohen në Shqipëri përpara anëtarësimit dhe se që në këtë fazë Autoriteti i Konkurrencës dhe autoritetet e tjera si entet rregullatore, gjykatat, apo operatorët privatë, duhet të zbatojnë rregullat e ligjit të konkurrencës nën frymën e praktikave të vendosura në Bashkimin Evropian. Ky interpretim buron jo vetëm nga ngjashmëria e formulimit të dispozitave, por edhe nga Neni 71(i) i Marrëveshjes së Stabilizimit të Bashkimit Evropian me BE. Sipas këtij neni konsiderohet e papajtueshme me funksionimin e MSA: (i) të gjitha marrëveshjet ndërmjet sipërmarrjeve, vendimet e marra nga grupe sipërmarrjesh dhe praktikat e koordinuara ndërmjet sipërmarrjeve të cilat kanë si objektiv të tyre ose pasojë, parandalimin, kufizimin ose shtrembërimin e konkurrencës. Paragrafi 2 i Nenit 71, specifikon se “ Praktikat në kundërshtim me këtë nen vlerësohen në bazë të kritereve që lindin nga zbatimi i rregullave të konkurrencës të aplikueshme në Komunitet, sidomos në nenet 81, 82, 86 dhe 87 të Traktatit themelues të Komunitetit Europian dhe instrumenteve interpretuese që përdoren nga institucionet e Komunitetit.” Pra, ish neni 81, aktualisht 101 TFBE dhe praktikat e Gjykatës së Drejtësisë së BE dhe Komisionit Evropian lidhur me këtë pike.
Nenet 5, 6 dhe 7 të ligjit referojnë tek përjashtimi i marrëveshjeve horizontale, vertikale dhe përjashtimi i marrëveshjeve të licensave, dhe ngjasojnë me rregullimet e BE të nxjerra nga Komisioni Evropian.
Ne kete studim me fokus marreveshjet e ndaluara sipas praktikës së Autoritetit të Konkurrencës në Shqipëri, kemi marrë në shqyrtim dhe analizuar praktikën që ka njekur Autoriteti i Konkurrencës në një lëmë të gjerë fushash për të gjurmuar dhe hetuar rastet kur jemi përpara marrëveshjeve kartel si: Agrikultura, Energjetika, Farmaceutika, Prokurimet Publike etj.
Përgjatë viteve, Autoriteti i Konkurrencës ka adresuar disa raste të marrëveshjeve, praktikave të bashkërenduara, apo vendimeve të shoqatave sipas nenit 4.
- Në 2016 nga Autoriteti i Konkurrencës janë marrë 10 vendime ne shqyrtim mbi praktikat e bashkerenduar te cilat 6 jane vendime qe kishin te benin me marreveshjet e ndaluara.
- Në 2017 nga Autoriteti i Konkurrencës janë marrë në shqyrtim 47 raste mbi praktikat e bashkërenduara ku 2 prej tyre kishin të bënin mbi marrëveshjet e ndaluara.
- Në 2018 nga Autoriteti i Konkurrencës janë marrë në shqyrtim 87 raste ndër të cilat 8 ishin raste të marrëveshjeve të ndaluara.
- Në 2019 nga Autoriteti i Konkurrencës janë marrë 93 vendime ku ndër to 4 janë vendime mbi Marrëveshjet e Ndaluara.
- Në 2020 ka një rënie të konsiderueshme të shkeljes së konkurrencës së drejtë dhe të lire pasi AK ka ndërmarrë vetëm 87 vendime, ku ndër to është një rast i marrë në hetim për marrëveshje të ndaluar por që ka rezultuar që nuk janë përpara rastit të një marrëveshje kartel.
- Në 2021 nga 94 vendime të dala nga Autoriteti i Konkurrencës vetëm 7 janë raste që i përkasin dhe janë iniciuar si marrëveshje të ndaluara nga Autoriteti i Konkurrencës.
- Në 2022 nga 94 vendime 28 i perkasin marrëveshjeve të ndaluara duke përbërë kështu edhe numrin më të lartë të hetimit dhe shkeljes ligjore përsa i përket kësaj fushe.
- Në vitin 2023 kemi 93 vendime të Autoritetit të Konkurrencës mbi praktikat bashkërenduese ku ndër to 8 janë çështje dhe vendime që i perkasin marrëveshjeve të ndaluara.
Më poshtë, po sjellim të përmbledhura disa raste ilusturese të praktikës së Autoritetit Shqiptar të Konkurrencës lidhur me marrëveshjet e ndaluara.
I. VENDIMI NR. 1085, DATË 14.06.2024 – Rasti i Tregut të Grumbullimit dhe Shitjes me Shumicë të Fruta-perimeve në qarqet Tiranë, Elbasan, Berat, Fier dhe Korçë
(Ky vendim është përpunuar nga studentja Daniela Ndoj)
RRETHANAT E FAKTIT
Sekretariati i Autoritetit të Konkurrences në zbatim të nenit 82 të ligjit nr.9121, datë 28.07.2003 “Per mbrojtjen e konkurrencës”, nga muaji Shkurt 2024 e në vijim ka zhvilluar proceduren e monitorimit të tregut grumbullimit dhe shitjes me shumicë të fruta-perimeve për analizimin e kushteve të ketij tregu.
Gjatë kësaj procedure janë realizuar monitorime në ambientet e tregjeve të grumbullimit dhe shitjes me shumicë në :Tiranë, Elbasan, Divjakë, Durrës, Fier, Berat dhe Korcë për të vlerësuar tregtimin nga fermeri tek konsumatori përfundimtar me qëllim evidentimin e çmimit të blerjes dhe të shitjes me shumicë nga ana e grombulluesve të perimeve.
VLERËSIMI DHE VENDIMMARRJA E AUTORITETIT TË KONKURRENCËS
Nga të dhënat e administruara nga Drejtoria e Përgjithshme e Tatimeve, vërehet se qarku me i madh për nga numri i grumbulluesve dhe për nga të ardhurat për 2022 është qarku i Fierit me 53.3% e ndjekur nga qarku i Tiranës 24% dhe qarkuiI Beratit 10%.
Bazuar në të dhënat e administruara nga Drejtoria e Përgjithshme e Doganave vendet kryesore të importit të perimeve janë Greqia, Kosova, Turqia, Serbia, Gjermania.
Për periudhën në monitorim janë 116 ndërmarrje importuese në total.
Nga monitorimi i tregut të grumbullimit dhe shitjes me shumicë të fruta-perimeve se në qarkun e Tiranës operojnë 18 ndërmarrje ku vihet re se nga çmimet e blerjes të fermerit nga ana e ndërmarrjeve grumbulluese, deri te çmimet e shitjes me shumicë të vendosura nga ana e ndërmarrjes grumbulluese kemi një diferencë prej 11-55% për produkte të ndryshme fruta-perime..Ndërsa diferenca nga çmimet e shitjes me pakicë,rezulton nga 27-100%.
Në qarkun e Fierit operojnë 41 ndërmarrje ku vihet re se nga çmimet e blerjes te fermeri nga ana e ndërmarrjeve grumbulluese deri te çmimet e shitjes me shumicë të vendosura nga ana e ndërmarrjeve grumbulluese kemi një diferencë prej 11-50% për produkte të ndryshme fruta-perime.
Në qarkun e Elbasanit operojnë 3 ndërmarrje ku vihet re se çmimet e blerjes te fermeri nga ana e ndërmarrjeve grumbulluese, deri te çmimet e shitjes me shumicë të vendosura nga ana e ndërmarrjeve grumbulluese kemi një diferencë prej 7-56% për produkte të ndryshme fruta-perime.
Në qarkun e Korcës ku rezulton se operojnë 16 ndërmarrje, ku vihet re nga çmimet e blerjes te fermeri nga ana e ndërmarrjeve grumbulluese, deri te çmimet e shitjes me shumicê të vendosura nga ana e ndërmarrjeve grumbulluese kemi një diferencë prej 17-40% për produkte të ndryshme fruta-perime.
Gjatë takimit te realizuar me fermerët ne qarkun e Beratit nga ana e tyre është pretenduar se:
– Ҫmimet e produkteve bujqësore (fruta dhe perime) janë te padrejta dhe krijimi i një burse për çmimet e prodhimeve bujqësore do të parandalonte spekulimet me çmimet. – Pikat grumbulluese në shumicën e rasteve mbledhin produktin e fermerëve pa nje çmim dhe nuk lëshojnë fature TVSH-je, dhe si pasoje kjo sjell pasoja per fermerin, sepse fermeri nuk njihet me çmimin real që produkti shitet në tregun vendas ose me çmimin me të cilin ky produkt është shitur në eksport. Fermerët paraqitën ankesa të ndryshme ku problematika kryesore qëndronte në fiksimin e çmimit të blerjes së produkteve nga ana e të gjitha pikave grumbulluese të zonës. – Faturat që deklarojne ne bilancet e tyre pikat grumbulluese jane fiktive dhe nuk paragesin çmimin real, e cila sipas fermerëve behet me qëllim shmangien e detyrimeve tatimore. – Pikat e grumbullimit operojnë pa kontratë me fermerët, duke i ekspozuar këta të fundit perballë rreziqeve, që nje produkt bujqësor ta shesin me humbje. Sipas fermerëve kjo mënyre pune nga ana e grumbulluesve ku punohet pa kontrate, pa çmime dhe në shumë raste edhe pa fature, e ka deformuar tregun, duke sjelle çmime abuzive.
Tregu i grumbullimit dhe shitjes me shumicë të fruta-perimeve, ndër te tjera ka problematika sa i përket ekonomisë informale dhe integrimit vertikal pasi grumbulluesit mund të zotërojnë edhe vetë sera. Duke qenë se tregu i prodhimit, grumbullimit dhe shitjes me shumicë të fruta perimeve ishte i perberë nga shumë nivele tregtimi, çmimet nga fermeri te konsumatori përfundimtar rezultojnë shumë të larta për konstmatorin fundor (marzhe deri ne 50% ne qarqet e monitoruara) megjithëse çmimi final i produkteve në tregun e pakices ndikohet nga firot (humbjet) dhe jetëgjatesia e produktit në raft.
Referuar strukturës së tregut, integrimit vertikal, sjelljes së ndërmarrjeve grumbuluese dhe diferencave të mëdha në zinxhirin e vleres së produktit nga prodhuesit, grumbulluesit, shitësit me shumicë deri tek konsumatori fundor, mund të jemi para nje sjelljeje antikonkurruese si pasojë e mareveshjeve dhe/ose praktikave të bashkërenduara ndërmjet dy ose me shumë ndërmarrjeve që operojnë në tregun e grumbullimit dhe shitjes me shumicë te fruta-perimeve, ne kuptim te nenit 4 të ligjit nr. 9121 date 28.07.2003 “Për mbrojtjen e konkurrences”.
Vendimi i marrë: Komisioni i Konkurrencës, bazuar në nenin 4, nenin 24 (d), neni 26, dhe nenin 42(1) të ligjit nr. 9121, datë 28.07.2003 “Për mbrojtjen e konkurrencës” vendos: 1) Hapjen e procedurës së hetimit paraprak në tregun e grumbullimit dhe shitjes me shumicë të fruta-perimeve, për të parë nese ka ose jo shkelje te nenit 4 të ligjit nr. 9121/2003 “Për mbrojtjen e konkurrences”. 2) Hetimi paraprak të perfshijë periudhën kohore nga 1 Janar 2023 deri ne 13 Maj 2024.
|
II. VENDIMI NR. 806, DATË 04.06.2021 – Rasti i Tregut të Importit të Plehrave Kimike (Ky vendim është përpunuar nga studentja Eligerta Braha)
Për hapjen e procedurës së hetimit të thelluar në tregun e importit dhe shitjes me shumicë të plehrave kimike DAP, Nitrat dhe Ure, ndaj ndërmarrjeve: ARLI INTERNACIONAL SHPK, AGRO BLEND SHPK, MBM SHPK, ECO-GREEN SHPK, LILA SHPK, AGROMENS SHPK, ÇAÇA SHPK, IAM SHPK, AGROHELP-SA SHPK dhe BESNIKU SHPK”.
RRETHANAT E FAKTIT
Komisioni i Konkurrencës me vendimin nr. 783, date 12.03.2021, “Për hapjen e procedurës së hetimit paraprak në tregun e importit dhe shitjes me shumicë të plehrave kimike dhe inputeve bujqësore”, vendosi hapjen e hetimit paraprak në tregun e importit dhe shitjes me shumicë të plehrave kimike dhe inputeve bujqësore, për periudhën kohore nga 01.01.2020 deri në 31.03.2021.
Për shkak të rrezikut të kryerjes së një dëmi të rënde dhe të pariparueshem për konkurrencen në tregun e importit dhe shitjes me shumicë të plehrave kimike dhe inputeve bujqësore, pasi ka të ngjare të kete shkelje të nenit 4 dhe 9 te ligjit nr. 9121/2003, bazuar në nenin 44 te ligjit nr. 9121/2003, referuar sjelljes se ndërmarrjeve qe operojne ne tregun e plehrave kimike dhe inputeve bujqësore, Komisioni i Konkurrences me vendimin nr. 784, datë 12.03.2021 ka vendosur marrjen e masës së përkohshme për rivendosjen e konkurrencës në tregun e importit dhe shitjes me shumicë të plehrave kimike dhe inputeve bujqësore, si vijon: “Ndërmarrjet që operojne në tregun e importit dhe shitjes me shumicë të plehrave kimike dhe inputeve bujqësore t’i japin fund bashkepunimit mes tyre duke u sjelle ne mënyrë të pavarur nga njera-tjetra gjate ushtrimit të aktivitetit te tyre tregtar sa i përket: importeve të produkteve; caktimit të çmimit të shitjes dhe/ose ndarjes së tregut perkates; si dhe perdorimit të të drejtave ekskluzive. Masa e përkohshme merret për një periudhe kohore deri në perfundim të procedurës hetimore. Për mbledhjen e fakteve dhe të dhenave të nevojshme në lidhje me hetimin, bazuar ne nenet 33 dhe 34 te ligjit nr. 9121, date 28.07.2003, “Për mbrojtjen e konkurrences”, të ndryshuar, jane kërkuar të dhëna dhe informacion nga: ndërmarrjet që operojne në tregun objekt hetimi; Drejtoria e Pergjithshme e Doganave; Qëndra Kombëtare e Biznesit; Ministria e Bujqesise dhe Zhvillimit Rural; Enti Shteteror i Farave dhe Fidaneve; Drejtoria e Përgjithshme e Tatimeve.”
Rezultatet e Procedurës Hetimore Nga analiza e strukturës së tregut te importit rezulton se për produktuktet (plehra kimike) janë dy subjekte të cilat kanë realizuar edhe numrin më të lartë të importeve AGROBLEND SHPK dhe MBM SHPK me rreth 68% të tregut duke dale në konkluzionin se këto dy ndërmmarje janë në pozitë dominuese në treg.
VLERËSIMI DHE VENDIMMARRJA E AUTORITETIT TË KONKURRENCËS
Nga analiza e strukturës së tregut të importit rezulton se për produktin DAP gjatë vitit 2020 kane realizuar importe të plehut kimik DAP 6 (gjashte) subjekte ku pjesën më të madhe të importeve e kane realizuar AGROBLEND SHPK dhe MBM SHPK. Gjithashtu nga analiza e strukturës së tregut të importit për produktin Nitrat rezulton se gjateë vitit 2020 pjesen me të madhe të importeve e kane realizuar AGROBLEND SHPK.
Po ashtu nga analiza e strukturës së tregut te importit për produktin Ure, rezulton se gjatë vitit 2020 pjesen me të madhe të importeve të Uresë e kane realizuar AGROBLEND SHPK dhe MBM SHPK të cilët të dy bashkë arrijne në shifren 68% të kontrollit të importit dhe tregetimit me shumicë të plehrave kimike DAP, Nitrat dhe Ure duke sjellë keshtu edhe pengesa ekonomike për ndërmarrjet me fuqi me të ulët tregetimi. plehrave kimike DAP, Nitrat dhe Ure.
Sa më sipër struktura shumë e përqëndruar e tregut të importit tregon se mund të ketë një sjellje antikonkurruese nga këto ndërmarrje në kuptim të nenit 4 të ligjit nr. 9121/2003.
Natyra dominuese e ndërmarrjeve në treg Nga analiza e të dhenave të faturave të blerjes dhe shitjes së ndërmarrjeve objekt hetimi rezulton se: Ndërmarrjet kryesore importuese realizojne transaksione shitje-blerje të produkteve DAP, Nitrat dhe Ure midis tyre, sjellje e cila tregon bashkëpunimin e vazhdueshëm midis ketyre ndërmarrjeve, gjë e cila mund të dërgoje në një sjellje të koordinuar midis tyre në kundershtim me nenin 4 te ligjit nr. 9121/2003.
Analiza e çmimit Nga analiza e çmimit mesatar të shitjes se produkteve DAP, Nitrat dhe Ure nga ndërmarrjet objekt hetimi Agroblend SHPK, MBM SHPK, CACA SHPK, IAM SHPK, ECO GREEN SHPK, AGRO MENS SHPK, AGROHELP SA SHPK, ARLI INTERNATIONAL SHPK, BESNIKU SHPK, LILA SHPK verehet se gjatë tre mujorit te pare te vitit 2021 (periudha janar – mars) ka patur një tendencë rritjeje të çmimit mesatar të shitjes me shumicë, duke aplikuar çmime të përafërta, dhe duke alternuar shitjet e produkteve sipas nevojave të tregut në periudhën përkatëse. Kjo sjellje e ndërmarrjeve, te cilat ndjekin njera-tjetren reflektohet në çmime me te larta perfundimtare te shitjes, e cila mund te përbeje një sjellje të bashkërenduar në kuptim të nenit 4 te ligjit nr. 9121/2003.
Problematika në treg dhe ndikimi tek konsumatori Kjo sjellje e bashkërenduar do të sjell pasoja fillimisht, problematika në treg duke çuar në një ç’orjentim të tregut dhe larmishmërise së mallit por nga ana tjeter do sjelle pengesa tek bujqesit dhe blegtoret duke ju “ngushtesuar” tregun dhe mundësine e zGJEDhjes dhe duke shkaktuar edhe dëme ekonomike.
Vendimi i Komisionit: Ndërmarrjet e hetuara nga Autoriteti i Konkurrencës dhe sidomos ndërmarrjet Agroblend SHPK dhe MBM SHPK jane terësisht në shkelje të ligjit duke ngushtuar tregun , duke vendosur çmime dhe duke lidhur marrëveshje të cilat i vendosin ato në nje pozite dominuese në treg.
|
PËRFUNDIME
Pavarësisht praktikës së Autoritetit të Konkurrencës dhe punës për hetimin dhe dënimin e shkeljeve anti-konkurruese, zbatimi i këtyre rregullave nuk do të ishte i plotë pa koordinimin e punës me autoritetet rregullatore, apo institucionet ligjzbatuese. Në këtë kuadër, evidentojmë se rëndësi primare zë përgatitja e gjyqtarëve dhe avokatëve me praktikën e BE mbi të drejtën e konkurrencës. Duke qenë se aksesi në gjykatë i vendimeve që kanë të bëjnë me konkurrencën është i vështirë, ne kemi identifikuar të paktën një vendim të Gjykatës së lartë, i cili tregon nevojën për trajnimin e gjyqtarëve administrativ me çështje të së drejtës së konkurrencës. I referohemi çështjes Classic shpk dhe NOTI shpk dhe më poshtë, do të përmbledhim shkurtimisht çështjet e faktit dhe rrugëtimin gjyqësor të praktikës së konkurrencës.
Pas një hetimi të celur ex officio, AK i Konkurrencës, me vendimin nr.135, datë 21.12.2009 vendosi : “Hapjen e procedurës së hetimit të thelluar në tregun e prokurimeve të automjeteve të reja ndaj ndërmarrjeve: “Classic” sh.p.k, “Ultramotors” sh.p.k, “Noti” sh.p.k, “Hyundai Auto Albania” sh.p.k me objekt ekzistencën ose jo të marrëveshjeve në oferta që kufizojnë konkurrencën në tregun e prokurimit të automjeteve të reja, për periudhën 01.01.2007-20.12.2009”. Nga hetimi i AK, rezultoi se ndërmjet shoqërive tregtare, “Classic” sh.p.k, “Noti” sh.p.k, “Hyundai Auto Albania” sh.p.k dhe “Ultra Motors” sh.p.k janë realizuar këto veprime të paligjshme: Një numër të vogël ofertuesish që marrin pjesë në tregun përkatës; Rotacion në ofertime; Mundësi dhe shenja të komunikimit midis ofertuesve; Marrëdhënie midis ofertuesve pas shpalljes së ofertës fituese; Shenja të ngjashme në dokumentet e paraqitura nga ofertues të ndryshëm. AK evidentoi se këto shoqëri kanë përdorur skemën e nënkontraktimit (furnizimit) duke blerë automjetet objekt prokurimi nga njëra tjetra, pra shoqëria që shpallet fituese ka blerë automjetin nga shoqëria tjetër sipas “një marrëveshje” që ka ekzistuar para shpalljes së fituesit. Për më tepër, shoqëria “Classic” sh.p.k është bërë aktive në procedurat e prokurimit nëpërmjet kontratës së furnizimit me shoqërinë “Noti” sh.p.k . Ndërmarrjet nën hetim kanë përdorur skemën e ofertës së mbuluar duke rënë dakord më përpara se cila shoqëri do të paraqiste ofertën fituese. Për rrjedhojë, në rastet që ofertues janë vetëm shoqëritë e mësipërme ofertat e paraqitura kanë qenë shumë afër fondit limit dhe lëvizin shumë pak me njëra tjetrën. Një formë tjetër e shkeljes së ligjit është konsideruar përdorimi i “skemës me rotacion” sipas së cilës ndërmarrja fituese shpallet në mënyrë rrotative. Hetimi ka konsideruar ekzistencën e “shenjave të ngjashme” në dokumentet që janë depozituar pranë autoriteteve kontraktore si, gabime drejtshkrimore, vërtetime të lëshuara në të njëjtën datë dhe numra serial të njëpasnjëshëm nga kompani sigurimi të njëjta; numër protokolli i njëjtë, ose i njëpasnjëshëm; noterizime nga e njëjta notere, përkthime nga persona të njëjtë; të njëjtin formulim, formatim, madhësi dhe lloj shkrimi, përfaqësues të njëjtë në prokurime. Për rrjedhojë AK ka konkluduar se janë gjetur “evidenca direkte, në formë elektronike dhe shkresore” të bashkëpunimit që lidhen me përgatitjen e dokumenteve të aplikimit për të marrë pjesë në tender. Ky bashkëpunim shfaqet në formën e shkëmbimit të informacionit të detajuar mbi çmimet dhe specifikimet teknike të automjeteve, gjë që tregon përgatitjen e ofertave nga një punonjës i përbashkët, ose nga një numër punonjësish të cilët punojnë ngushtësisht me njëri-tjetrin, në një numër punonjësish të përbashkët të cilët kryesisht, siç ka dalë dhe nga inspektimet, merren me përgatitjen e ofertave për pjesëmarrjen në prokurimet publike. Këto evidenca direkte tregojnë për ekzistencën e një marrëveshje të ndaluar në oferte midis ndërmarrjeve nën hetim.
Shoqëria tregtare “Classic” sh.p.k dhe “Noti’ sh.p.k, i janë drejtuar Gjykatës Administrative me dhe kanë kërkuar: Shfuqizimin e aktit administrativ, vendimit nr.154 datë 01.10.2010 të Komisionit të Autoritetit të Konkurrencës lidhur me gjobën për pjesëmarrje në marrëveshje të ndaluar. Pas shqyrtimit të vendimit nga Gjykata Administrative e Shkallës së parë dhe Gjykatës Administrative të Apelit, vendimi përfundon në Gjykatën e Lartë. Kolegji Administrativ që shqyrtoi çështjen çmon së pari se se hetimi administrativ i i kryer nga pala e paditur nuk ka qenë i gjithanshëm. Ky fakt rezulton nga mungesa e kërkimit të informacioneve plotësuese nga organet administrative të cilat kanë në misionin e tyre ligjor verifikimin e zbatimit të rregullave të prokurimeve publike (Agjencia e Prokurimeve, Avokati i Prokurimeve). Gjithashtu hetimi administrativ është bërë për një periudhë kohore të kufizuar përkatësisht 01.01.2007-20.12.2009 duke u bërë verifikimi i të dhënave vetëm për një pjesë të tenderëve të zhvilluar gjatë periudhës së hetimit dhe jo për të gjithë tenderët e kësaj periudhe.
Ky përfundim i Kolegjit të Gjykatës së Lartë është i paqartë. Bazuar edhe në jurisprudencën e Gjykatës së BE, është në diskrecion të Komisionit Evropian dhe autoriteteve kombëtare të konkurrencës të vlerësojnë kohëzgjatjen e hetimit. Nuk është e qartë pse për Gjykatën e Lartë periudha 2 vjeçare nuk është i mjaftueshëm në vetvete për të konstatuar shkeljet. Gjithashtu, vërtet AK mund të marrë informacione nga autoretet të tjera, por ky nuk është një detyrim dhe mosmarrja e informacioneve plotesuese nga Agjencia e prokurimeve nuk mund të konsiderohet si mungesë hetimi.
Ajo që është edhe më domethenëse në këtë vendim është qendrimi i Gjykatës së Lartë për nocionin e marrëveshjes anti-konkurruese. Kolegji i Gjykatës së lartë shprehet:
- Kolegji konkludon se nuk provohet ekzistenca e një marrëveshje të ndaluar në prokurime ndërmjet ndërmarrjeve, që veprojnë në tregun përkatës për të penguar pjesëmarrjen e subjekteve të tjerë.
- Në bazë të nenit 4 “1 – a” të Ligjit nr.9121 datë 28.07.2003 “Për mbrojtjen e konkurrencës” do të konsiderohen si veprim i paligjshëm që përbën kundërvajtje administrative “marrëveshjet që caktojnë çmimet”. Ky kolegj çmon se midis palëve paditëse nuk është provuar ekzistenca e ndonjë marrëveshjeje për caktimin e çmimeve. Kjo marrëveshje nuk provohet të jetë përfunduar as në formë të shkruar apo në ndonjë formë tjetër të shfaqjes së vullnetit sipas mënyrave të përcaktuara nga Kodi Civil. Nuk u provua gjithashtu që palët të kenë qenë në ndonjë marrëveshje fiktive apo të simuluar për të fshehur veprimet konkrete të pjesëmarrjes në prokurime. “
Këto paragrafë të vendimit të Kolegjit Administrativ të Gjykatës së Lartë, vijnë në kundërshtim me praktikën e BE për të drejtën e konkurrencës cituar më sipër, por edhe vet praktikën e Autoritetit të Konkurrencës lidhur me nocionin e marrëveshjes anti-konkurruese. Sikundër e kemi theksuar, neni 101(1) TFBE dhe neni 4 i ligjit për konkurrencën, nuk kërkojnë që marrëveshja të jetë e përfunduar me shkrim apo të përmbushë kërkesat formale të kodit Civil. Edhe një marrëveshje gentelmenesh, e përfunduar me veprime konkludente, apo me heshtje, do të konsiderohet si marrëveshje antikonkurruese, përsa kohë ka për objekt, ose efekt çrregullimin apo shtrëmbërimin e konkurrencës.
Për rrjedhojë, një nga konkluzionet e këtij punimi është që përveç rritjes së kapaciteve administrative të AK për hetimin e marrëveshjeve anti-konkurrese, është i nevojshëm edhe trajnimi i gjyqtarëve të cilët shqyrtojnë çështje të konkurrencës, i avokatëve, por edhe rritja e ndërgjegjësimit të qytetarëve, shoqërisë civile dhe gazetarëve, për të rritur numrin e ankesave dhe raportimeve për çështje që janë brenda fushës së veprimtarisë së AK.
[1] Rregullorja e Këshillit (EC) nr. 139/2004 e 20 Janarit 2004 “Mbi kontrollin e përqëndrimeve mes ndërmarrjeve” (Rregullorja e përqëndrimeve EC”), OJ L24, 29.1.2004, fq. 1-22, preambula, pika 7.
[2] ibid., neni 3.
[3] ibid., neni 1 dhe neni 3.
[4] Ligji nr. 9121 datë 28.07.2003 “Për Mbrojtjen e Konkurrencës” i ndryshuar, neni 56 dhe neni 57.
[5] ibid., neni 61.
[6] ibid., neni 60.
[7] ibid., neni 14.
[8] Ndryshuar përmbajtja me nenin 8 të Ligjit nr. 10 317, datë 16.09.2010 “Për Disa Shtesa dhe Ndryshime në Ligjin Nr. 9121 datë 28. 07. 2003 “Për Mbrojtjen e Konkurrencës”, të ndryshuar”.
[9] Udhëzimi “Për vlerësimin e përqendrimeve horizontale”
[10] Udhëzimi “Për vlerësimin e përqendrimeve jo horizontale dhe konglomerate”
[11] ibid.
[12] (n 4), neni 12, neni 15, neni 16, neni 17.
[13] Në parashikimet e ligjit tonë, indikatori i përdorur për të matur fuqinë ekonomike të operatorëve në treg dhe aftësinë e tyre për të cenuar konkurrencën efektive është xhiroja vjetore në tregun e brendshëm, referuar neneve të cituara dhe më sipër.
[14] Gerber, David J. Competition Laë and Antitrust: A Global Guide. Oxford University Press, 2020, fq. 87.
[15] Përpara ndryshimeve të ligjit në 2010 efekti antikonkurrues i përqëndrimeve ishte shumë i ngushtë dhe lidhej vetëm me pasojën e krijimit të një pozite dominuese në treg. Një parashikim i tillë lidhej kryesisht me traditën ligjore të europës kontinentale.
[16] (n 4), neni 13.
[17] ibid.
[18]Direktiva e BE-së për Veprimet për Dëmet nga Shkelja e Konkurrencës (“EU Directive on Antitrust Damages Actions”), në nenin 10(2) parashikon se afati i parashkrimit (i cili duhet të jetë së paku pesë vjet) “nuk fillon derisa shkelja të pushojë”.
Gjykata e Drejtësisë së Bashkimit Evropian në Vendimin C-267/20, “Volvo dhe DAF Trucks” sqaron se “afatet e parashkrimit fillojnë vetëm kur shkelja e ligjit të konkurrencës ka pushuar dhe kur paditësi është në dijeni ose pritet në mënyrë të arsyeshme të jetë në dijeni të (i) ekzistencës së një shkeljeje të rregullave të konkurrencës, (ii) ekzistencës të dëmit, (iii) lidhjen shkakësore midis shkeljes dhe dëmit dhe (iv) identitetin e shkelësit.” Nga ana tjetër, GjED thekson se “periudha pesëvjeçare e parashkrimit të përcaktuar në Rregulloren nr. 2988/74 mund të ndërpritet nga një kërkesë për informacion sipas nenit 11 të Rregullores 17, me kusht që kjo kërkesë të jetë e nevojshme për hetimin ose procedurat në lidhje me shkeljen” (Vendimi Gjykatës Evropiane të Drejtësisë, Çështja T-213/00, CMA CGM kundër Komisionit, [2003] E.C.R. II-913). Gjithashtu ky vendim, bën referencë edhe në parashikimet e legjislacioneve të huaja si për shembull: “Edhe Ligji gjerman i Konkurrencës (Gesetz gegen Ëettbeëerbsbeschränkungen – GËB), Seksioni 33h “Afatet e Parashkrimit”, parashikon se “(6) Afatet e parashkrimit për një ankim sipas nenit 33(1) ose nenit 33a(1) do të pezullohen nëse: 3. paditësi ka ngritur padi kundër shkelësit për sigurimin e informacionit ose dorëzimin e provave sipas nenit 33g.” Gjithashtu, në të njëjtin vendim gjenden refernca edhe në praktikën e Komisionit Evropian, Sipas praktikës së Komisionit Europian (Rasti C-49/92 P “Komisioni v. Anic Partecipazioni SpA”, paragrafi 8), që një grup marrëveshjesh dhe/ose praktikash të bashkërenduara të konsiderohen si një ShVV, ato duhet të jenë të ndërlidhura nga: 1) një lidhje objektive, pra ekzistenca e një objektivi të përgjithshëm, dhe 2) një lidhje subjektive, pra ndërgjegjësimi për pjesëmarrjen në një marrëdhënie të paligjshme.
[19] Në praktikat e vendeve të BE, Komisioni dhe Gjykatat Komunitare kanë vendosur që aktivitetet ekonomike në kontekstin e sportit të përfshihen në fushën e së drejtës së KE-së, duke përfshirë nenet 101 dhe 102 të TFEU. Kjo është konfirmuar dhe në rastin Meca Medina nga Gjykata Evropiane e Drejtësisë (Rasti C-519/04 P David Meca-Medina dhe Igor Majcen kundër Komisionit). Kontrata e licensimit e dhënë për 3 dhe 4 vjet (të njëjtit operator) bie në kundërshtim me praktikat ndërkombëtare. Komisioni Evropian, ka përcaktuar disa mjete kundër tejkalimit të të drejtave të kontratave ekskluzive në dy mënyra: (i)të drejtat ekskluzive duhet të reduktohen në fushëveprim, dhe (ii) kohëzgjatjen e ekskluzivitetit.
Në praktikën Liga e Kampioneve të UEFA-s dhe në rastet e Deutscher Fußball-Bund (DFB)-(Federata Gjermane e Futbollit) është parë se Komisioni ka pranuar kontrata me kohëzgjatje prej 3 vitesh në një kontekst ku të drejtat janë ndarë dhe u janë shitur operatorëve të ndryshëm.
[20] Çështja United Brands2, e njohur gjithashtu si Rasti 27/76 i Gjykatës Evropiane të Drejtësisë (GJED), është një vendim historik në ligjin e konkurrencës të BE-së që përfshin United Brands Company (UBC), e njohur kryesisht për markën e saj të bananeve Chiquita, e cila ishte furnizuesja kryesore e bananeve në Evropë. Komisioni Evropian (KE) akuzoi UBC-në për abuzim me pozitën e saj dominuese në treg duke shkelur nenin 86 të Traktatit të Romës (tani neni 102 i TFEU), i cili ndalon një abuzim të tillë. KE identifikoi disa praktika kundër konkurrencës nga UBC: …ndër të tjera UBC fiksoi çmimet e bananeve çdo javë, duke ngarkuar çmime më të larta në shtete të ndryshme anëtare. UBC vendosi çmime të padrejta për klientët në Bashkimin Ekonomik Belgo-Luksemburg, Danimarkë, Holandë dhe Gjermani. GJED ra dakord me gjetjet e KE. GJED hodhi poshtë pretendimin e UBC se tregu i produktit përkatës duhet të konsiderohet si “tregu i frutave të freskëta në tërësi”. Në vend të kësaj, për shkak të karakteristikave unike dhe elasticitetit të kryqëzuar të kërkesës për banane, tregu u përcaktua në mënyrë specifike si tregu i bananeve. UBC zotëronte rreth 40- 45% të tregut të bananeve të BE-së, të cilin GJED e konsideroi të mjaftueshme për të përbërë një “pozicion dominues”. Ky rast konsiderohet si një nga më të rëndësishmit në të drejtën evropiane të konkurrencës, duke theksuar rëndësinë e ruajtjes së konkurrencës së ndershme dhe pasojat e abuzimit me pozicionin dominues në treg. Ai vendosi një precedent për mënyrën se si dominimi i tregut dhe praktikat antikonkurruese vlerësohen brenda BE-së.
[21] Koenig, pg. 45
[22] Koeng, pg. 46
[23] Ҫështja C-48/69, Imperial Chemical Industries Ltd v. European Commission, ECLI:EU:C:1972:70, paragrafi 100.
[24] Koenig, fq. 51.
[25] https://competition-policy.ec.europa.eu/antitrust-and-cartels/leniency_en
[26] https://competition-policy.ec.europa.eu/antitrust-and-cartels/leniency_en